woensdag 25 maart 2015

Portugallig 15. De moraal van Stiglitz

Je hoort en leest de laatste tijd nogal eens dat het tijd wordt dat een nieuwe ster (à la Keynes) zijn licht op de wereldeconomie werpt, maar volgens mijn zijn er goede ideeën genoeg. We don´t need another hero! Wat we wel nodig hebben zijn (Europese) bestuurders die de moed hebben om een beetje verder te kijken dan hun Calvinistische neus lang is. Vorige week vond ik tussen alle schuim en asch in de weekendkranten (ik loop een beetje achter) de Portugese vertaling van dit juweeltje van Joseph E. Stiglitz, dat op 4 februari in `the Guardian´ http://www.theguardian.com/business/2015/feb/04/a-greek-morality-tale-global-debt-restructuring-framework werd gepubliceerd. Tot  mijn verbazing kon ik op het hele Internet geen Nederlandse vertaling vinden. Bij deze dan. Eventuele vertaalfoutjes wil je me wel vergeven. Het is tenslotte mijn vak niet. Hoewel de Portugese MP Pedro Passos Coelho (Wij zijn Griekenland niet!) het absoluut niet met mijn eens zal zijn - die moddert liever door tot er helemaal niets meer van Portugal over is dan het falen van zijn (Schäuble/Merkel) methode toe te geven - kun je Griekenland zonder enig probleem door Portugal (of Italië, Ierland of Spanje, of...) vervangen.  

 


Een griekse moraalvertelling - Joseph E. Stiglitz

Toen een half decennium geleden de eurocrisis begon, voorspelden Keynesiaanse economen dat de bezuinigingen die Griekenland en andere landen werden opgelegd, gedoemd waren om te mislukken. Het zou de groei verstikken en de werkeloosheid verhogen - en zelfs de verhouding van de schuld tot het BBP (Bruto Binnenlands Product) niet verlagen. Anderen - in de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en een paar universiteiten- spraken van expansieve inkrimpingen. Maar zelfs het Internationaal Monetair Fonds (IMF) betoogde dat inkimpingen, zoals bezuinigingen op de overheidsuitgaven, niet meer waren dan dat - inkrimpend.

We hadden nauwelijks nog een test nodig. Soberheid had herhaaldelijk gefaald, vanaf zijn vroege gebruik onder de Amerikaanse president Herbert Hoover, die de beurscrash veranderde in de Grote Depressie, tot de IMF `programma´s in Oost-Azië en Latijns-Amerika in de afgelopen decennia. En toch, toen Griekenland in de problemen kwam, werd het weer geprobeerd.

Griekenland slaagde er grotendeels in om het door de `troika´ (de Europese Commissie, de ECB en het IMF) opgelegde dictaat na te komen: Het converteerde een primair begrotingstekort in een primair overschot. Maar de inkrimping van de overheidsuitgaven leverde een voorspelbare verwoesting op: 25% werkeloosheid, een daling van 22% van het BBP vanaf 2009 en een stijging van 35% in de schuld-BBP verhouding. En nu, met de overweldigende verkiezings overwinning van anti-soberheidspartij Syriza, hebben de Griekse kiezers verklaard dat het genoeg geweest is. 

Dus, wat moet er gebeuren? Ten eerste, laten we duidelijk zijn: Griekenland had verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor haar eigen problemen als het het enige land was waar het medicijn van de troika op miserabele wijze had gefaald. Maar Spanje had een overschot en een lage schuldratio voor de crisis en wordt nu ook geplaagd door een depressie. Wat nodig is, is niet een structurele hervorming in Griekenland en Spanje, maar een structurele hervorming in het ontwerp van de eurozone en een fundamentele heroverweging van de beleidskaders die hebben geleid tot de spectaculair slechte prestaties van de monetaire unie.

Griekenland heeft ons er ook nog eens aan herinnerd hoe hard de wereld een schuld-herstructureringskader nodig heeft. Overmatige schuldenlast veroorzaakte niet alleen de crisis van 2008, maar ook de crisis in Oost-Azië in de jaren ´90 en de Latijns-Amerikaanse crisis in de jaren ´80 van de vorige eeuw. Het blijft onnoemelijk veel leed in de VS veroorzaken, waar miljoenen huiseigenaren hun huis hebben verloren en nu bedreigt zij miljoenen meer in Polen en elders waar leningen in Zwitserse franken zijn afgesloten.

Gezien de hoeveelheid door overmatige schuldenlast veroorzaakt leed, kan men zich afvragen waarom mensen en landen zichzelf herhaaldelijk in deze situatie hebben gebracht. Immers, dergelijke schulden zijn contracten, oftewel vrijwillig gesloten overeenkomsten - dus schuldeisers hebben daar net zo verantwoordelijkheid voor als debiteuren. In feite zijn schuldeisers aantoonbaar meer verantwoordelijk: Wat ze kenmerkt, is dat het geavanceerde financiële instellingen zijn, terwijl kredietnemers vaak veel minder zijn afgestemd op de wisselvalligheden van de markt en de risico´s die samenhangen met de verschillende contractuele bepalingen. Sterker nog, we weten dat de Amerikaanse banken eigenlijk jacht maakten op haar kredietnemers, gebruik makend van hun gebrek aan financiele know how.

Elk (modern ontwikkeld) land heeft zich gerealiseerd dat het voor het functioneren van het kapitalisme noodzakelijk is dat personen een nieuwe start kunnen maken. De `schuldenaarsgevangenissen´ van de 19e eeuw waren een mislukking - onmenselijk en ze hielpen niet bepaald om terugbetaling te garanderen. Wat wel hielp was het aansporen tot het verstrekken van betere leningen, door van de crediteuren meer verantwoordilijkheid voor de consequenties van hun beslissing te eisen.

Op internationaal niveau hebben we nog geen methodiek voor het maken van een nieuwe start van landen gecreëerd. Zelfs voor de crisis van 2008 probeerden de Verenigde Naties, met steun van bijna alle ontwikkelingslanden en opkomende landen een dergelijk kader te creëren. Maar de Verenigde Staten zijn mordicus tegen. Misschien wil het voor de bestuurders van landen die teveel in het krijt staan opnieuw `schuldenaarsgevangenissen´ invoeren.

Het idee van de herinvoering van ´debiteurengevangenissen´ klinkt misschien vergezocht, maar resoneert wel met de manier waarop tegenwoordig over moreel risico en verantwoordelijkheid gepraat wordt. De angst bestaat dat als Griekenland toestemming krijgt om haar schuld te herstructureren, het land zichzelf simpelweg opnieuw in de problemen helpt, en anderen ook.

Dit is pure onzin. Is er iemand die bij zijn volle verstand is die denkt er ook maar één land is dat zich er vrijwillig toe zet om door te maken wat Griekenland heeft moeten doormaken, alleen maar om een gratis ritje van haar schuldeisers te krijgen? Als er een moreel risico is, dan is dat aan de kant van de schuldeisers - met name in de particuliere sector - die herhaaldelijk uit de nesten geholpen zijn. Als Europa heeft toegestaan dat deze schulden van de particuliere sector door de publieke sector werden overgenomen - een gevestigd patroon in de afgelopen halve eeuw - is het Europa en niet Griekenland dat de consequenties moet dragen. Sterker nog, de huidige toestand van Griekenland, met inbegrip van de enorme oploop van de schuldenlast, is grotendeels de schuld van de aan haar opgedrongen verkeerd geleide troika programma´s.

Het is dus niet de schulsanering (herstructurering) die `immoreel´ is, maar de afwezigheid daarvan. Er is niets uitzonderlijks aan de dilemma´s waar Griekenland nu mee worstelt; veel landen hebben zich in dezelfde positie bevonden. Wat de aanpak van de  Griekse problemen moeilijker maakt is de structuur van de eurozone: monetaire unie impliceert dat lidstaten zich niet uit de problemen kunnen devalueren, terwijl een zekere mate van Europese solidariteit die met het verlies van deze beleidsvrijheid zou moeten samengaan, simpelweg niet aanwezig is.

Zeventig jaar geleden, aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, erkenden de geallieerden dat Duitsland een nieuwe start moest kunnen maken. Zij begrepen dat Hitler´s opkomst veel te maken had met de werkeloosheid (niet de inflatie), die het gevolg was van het opleggen van meer schuld aan Duitsland aan het einde van de Eerste Wereldoorlog. De geallieerden keken niet naar de dwaasheid waarmee het land de schulden had laten oplopen en praatten niet over de financiele schade die Duitsland aan anderen had toegebracht. Inplaats daarvan, vergaven ze niet alleen de schulden, maar verleenden daadwerkelijke hulp, en de geallieerde troepen die in Duitsland gestationeerd waren leverden een verdere fiscale stimulans.

Als bedrijven failliet gaan, is een schuldvereffenings-overeenkomst een eerlijke en effectieve oplossing. Een gelijksoortige aanpak voor Griekenland zou zijn om zijn huidige obligaties om te zetten in BBP-gerelateerde obligaties. Als het goed gaat met Griekenland, ontvangen de crediteuren meer van hun geld, als het niet goed gaat, krijgen ze minder. Beide partijen zouden dan een krachtige stimulans hebben om op groei gericht beleid te voeren.

Zelden hebben democratische verkiezingen zo´n duidelijke boodschap laten zien als die in Griekenland. Als Europa nee zegt tegen de verzoek, van de Griekse kiezers om een koerswijziging, zegt het dat democratie van geen enkel belang is, althans als het om economie gaat. Waarom de democratie niet gewoon stilgelegd, zoals Newfoundland op effectieve wijze deed toen het voor de Tweede Wereldoorlog onder curatele werd gesteld.

Het is te hopen dat degenen die de economie van schuld en soberheid (bezuinigingen) begrijpen, en die in democratie en menselijke waarden geloven, zullen zegevieren. We zullen het zien.

*Joseph E. Stiglitz, Nobelprijswinnaar in de economie, is hoogleraar aan de Universiteit van Columbia. Hij was voorzitter van de raad van economische adviseurs van president Bill Clinton en was Senior vice P
president en chef economie van de Wereldbank. Zijn meest recente boek, in co-auteurschap met Bruce Greenwald, is `Creating a Learning Society: A New Approach to Growth, Development and Social* Progress.  

Geen opmerkingen:

Een reactie posten