Portugal maakt het 15. Warm onthaal voor Oekraïense vluchtelingen.

In de afgelopen weken waren er op het Portugese televisiejournaal veel beelden te zien van op de luchthavens aankomende groepen Oekraïense vluchtelingen die werden verwelkomd door familie en vrienden. "Hee, hoe zit dat nou", dacht uw Portugeest, `zijn er dan zoveel Oekraïense immigranten in Portugal?" Dat bleek: Na de Brazilianen (210.000) en de Britten (42.000) vormden de Oekraïners met 27.000 inwoners de 3e grootste gemeenschap van immigranten. Volgens de laatst bekende officiële cijfers (22-3-`22) zijn er sinds het begin van de oorlog 18.400 vluchtelingen in Portugal binnengekomen (intussen meer dan 20.000) en staat de Oekraïense gemeenschap met ruim 45.000 leden inmiddels op de tweede plaats.

`De deuren van Portugal staan open voor Oekraïense vluchtelingen´ benadrukte de minister van buitenlandse zaken, Augusto Santos Silva tijdens een persconferentie met buitenlandse correspondenten: `We staan we nog veraf van de opname-capaciteit van onze samenleving.´ Hij herinnerde eraan dat er in de jaren `90 ruim 80.000 Oekraïners in het land verbleven. De minister stelt dat voor de ontheemden 10.000 banen beschikbaar zijn in alle sectoren van de arbeidsmarkt. Waar een klein land groot in kan zijn, vooral als je dat vergelijkt met de brute wijze waarop Groot-Brittannië de vluchtelingen behandelt en het armzalige aantal dat wordt toegelaten.

De Vreemdelingendienst (S.E.F.) ontvangt dagelijks zo´n 1200 verzoeken om toelating van Oekraïense vluchtelingen, maar dat getal loopt ook wel eens op tot 2000. Het zijn voornamelijk vrouwen, kinderen en bejaarden. 

Het land verleent de vluchtelingen bescherming voor een jaar, afhankelijk van de situatie in het thuisland te verlengen per 6 maanden, en garandeert verder registratie bij de belastingdienst, sociale zekerheid, school voor de kinderen en toegang tot de arbeidsmarkt. Eenmaal toegelaten ontvangt men een SNS (Ziekenfonds) nummer met recht op (basis)gezondheidszorg. Zo nodig wordt ook voor vaccinatie tegen Covid gezorgd. Inmiddels heeft de grootste keten van prive-ziekenhuizen en een groot aantal kleinere toegezegd gratis gezondheidszorg te verlenen aan de vluchtelingen.

Huisvesting is een probleem. De eerste golf vluchtelingen kon, vooral omdat het heel vaak vrouwen en kinderen van familie of vrienden betrof, voor een groot deel door de eigen gemeenschap opgevangen worden en via de sociale media ontstond een netwerk van vrijwilligers die huizen of kamers - al dan niet tegen betaling van huur - ter beschikking stelden. Ook veel gemeenten zetten hun beste beentje voor en particulieren nemen vluchtelingen op in hun eigen huis. Een paar dagen geleden las ik dat een grote groep van woningbemiddelaars zich hebben georganiseerd tot een vrijwilligersnetwerk dat al ruim 3400 woonruimtes (gratis of tegen lage huur) voor Oekraïense vluchtelingen heeft verzorgd. 

Zelfs de ultrarechtse anti-immigratiepartij `Chega´ (Genoeg) heeft uit angst voor isolement na een week radiostilte officieel haar huik naar de wind gehangen en is nu pro Oekraïense vluchteling (Dat er geen of weinig  donker gekleurde gezichten te zien zijn binnen deze groep heeft vast zwaar meegewogen bij de beslissing).

Een derde van de vluchtelingen is minderjarig

Toch is er nog een groot tekort. De vluchtelingen kunnen na binnenkomst maar een paar dagen in een opvangcentrum blijven, omdat er steeds nieuwe arriveren. Een van de problemen is dat Portugese vrijwilligers vluchtelingen bij de grens met Polen ophalen en naar Portugal brengen, maar geen verdere hulp bieden. Een ander is dat van de minderjarige kinderen die steeds vaker zonder begeleiding de grens over komen, met alle gevaren van dien.  

Maar de balans opmakend kun je wel stellen dat Portugal ruimhartig haar deel van het enorme vluchtelingenprobleem voor haar rekening neemt en dat de Portugezen - met hun beperkte middelen - geweldig hun best doen om dat mogelijk te maken. Ook voor de `achterblijvers´ in de zwaar gebombardeerde steden zijn in korte tijd een groot aantal vrijwilligersorganisaties die kleding en voedsel inrzamelen uit de grond gestampt. Vaak worden gevluchte landgenoten ingeschakeld bij het verzamelen en sorteren. `Dan heb ik tenminste iets te doen en denk ik niet de hele tijd aan mijn familie in Kiev´, verzucht een wat oudere dame die kruidenierswaren staat te sorteren op het journaal.

Zelfs de ultrarechtse anti-immigratiepartij `Chega´ (Genoeg) heeft uit angst voor isolement na een week radiostilte officieel haar huik naar de wind gehangen en is nu pro Oekraïense vluchteling (Dat er geen of weinig  donker gekleurde gezichten te zien zijn binnen deze groep heeft vast zwaar meegewogen bij die beslissing).

Protest in Lissabon

Hoe triest de gebeurtenissen in Oekraïne ook zijn, de toestroom van vluchtelingen houdt ook een kans in voor Portugal, een kans om de in razendsnel tempo vergrijzende bevolking (zie mijn vorige blogpost: `Portugees met uitsterven bedreigd!´). te versterken met jonge gezinnen met kinderen, als degenen die willen blijven na de oorlog hun mannen daartoe weten over te halen.

Maar dan moeten er wel condities geboden worden zoals huisvesting en voor gekwalificeerde werknemers een eerlijke kans om passend werk te verkrijgen. Dat vereist, zoals João Duque in zijn column in de krant Expresso zegt, `Een grote tolerantie op het gebied van taal en cultuur`

Het zou erg jammer zijn als de fouten uit de jaren ´90 werden herhaald, waarin Oekraïense medici in Portugal niet meer dan baantjes als schoonmaker in konden krijgen. 

Maar dat is allemaal toekomstmuziek. Nu alsjeblieft eerst een eind aan de oorlog! 

Inmiddels, een paar weken later, hebben 359 Oekraïense vluchtelingen een - tijdelijk - arbeidscontract.

Vooral de grote hotelketens, zoals Altis, Fátima en Pestana, bieden werk en onderdak aan deze groep, waarvan velen geen enkele ervaring met toerisme hebben en vaak zelfs geen Engels spreken: "Gewoon met een beetje geduld", meldt de directeur van een van de ketens, "Men heeft een enorme behoefte om aan de slag te gaan."  

 

Portugallig 24. Portugees met uitsterven bedreigd!

A country for old men

Volgens de - provisorische - cijfers van Censos 2021 (vgl. de Nederlandse Volkstelling) heeft Portugal in de afgelopen 10 jaar ruim 217.000 inwoners verloren. Het geboortecijfer, dat al tientallen jaren een dalende lijn laat zien, bereikte in 2021 een historisch dieptepunt: Slechts 79.217 nieuwe Portugeesjes (nee, geen koekjes) zagen het levenslicht, terwijl 125.032 Portugezen het tijdelijke met het eeuwige verwisselden. De verouderingsindex was 167. Als het zo doorgaat, komen de Portugezen nog op de lijst van bedreigde volkeren terecht, zoals de Masai, de Innu of de Bosjesmannen. Hoe komt dat toch? Maar allereerst kun je je afvragen wie of wat die Portugees nu  is?

De band `Os Heróis do Mar´ (De Zeehelden) 1981-1989, komen daar in 1987 in hun hilarisch lied `O Inventor niet helemaal uit, maar wijzen er wel op (bellen) dat het best eens zo zou kunnen zijn dat de meeste Portugezen buiten Portugal wonen:   https://www.youtube.com/watch?v=EHaGyi7o15c

Ten tijde van de `Estado Novo´, de dictatuur, had het gezag geen  twijfels over de identiteit van de Portugees: De verplichte feestdag (10 juni) die tegenwoordig `Dia de Portugal´ (Dag van Portugal) wordt genoemd, een dag waarvan bijna geen mens weet waar die toe dient, behalve om je eens uitgebreid in de liezen te krabben, of eindelijk het plafond te gaan witten (zoiets als de Nederlandse Hemelvaartsdag dus), heette in die tijd `Dia da Raça´. Daarmee werd dan het zogenaamde `Portugese ras´ bedoeld. Een verzinsel van een dictator (Salazar) die de boel met nationalistische propaganda bij elkaar wil houden.

Als je, om maar een paar voorbeelden te noemen, mijn vrouw neemt, die aan moederszijde een nazaat is van een verdwaalde soldaat van Napoleon en de dochter van een Gallicische blikslager, de huidige minister-president António Costa, die - trots op zijn Indiase afkomst, tijdens een staatsbezoek aan India in 2019 op visite ging bij zijn voorouders in Goa, of eens goed kijkt naar de Portugezen uit de Alentejo - wiens donkere kleur een gevolg is van vermenging met negerslaven in de 18e eeuw - dan begrijp je wel hoe het zit met dat Portugese ras: Het bestaat niet.

Maar er bestaat natuurlijk wel een Portugese natie waarin bijzonder weinig baby´s worden geboren. Hoe komt dat? Mijn eerste - erg Hollandse - reactie op de cijfers van `Censos´ was natuurlijk: Er moet meer gen.... worden. Stop met scrollen en klim eens gezellig samen in de koffer.

Zo simpel is het natuurlijk niet. 

Heel veel Portugese stellen vinden dat er in hun land gewoon geen condities zijn om aan kinderen te beginnen, of hoogstens op het allerlaatste moment dat het voor de vrouw nog mogelijk is, als men wat meer financiële armslag heeft gekregen (huis deels afbetaald, inmiddels wat hoger salaris).

Als je de cijfers ziet, snap je waarom.

Inkomen:

Minimum loon 2021        - € 665 (per 1-1-2022 €705 bruto                 -

Gemiddelde salaris 2021 - €1106 bruto

Bijstandsuitkering 2021  - € 189,66 aanvrager + €132,76 overige volwassene(n) in het huishouden +                                                                  €94,85 per kind. Hierover wordt geen belasting betaald.

# deze bedragen zijn per maand en exclusief vakantiegeld en kertstgratificatie, die beiden ongeveer een maandsalaris bedragen.

In 2021 ontvingen 880.000 Portugese werknemers het minimumloon. Dat komt neer op 26% van de werkende bevolking!

Bovendien werken in Portugal op dit moment 595.000 werknemers op basis van een tijdelijk contract (4e hoogste in Europa). Die kunnen dus elk moment op straat gezet worden.

De kinderbijslag is gerelateerd aan inkomen. Alleen gezinnen met de allerlaagste inkomens ontvangen een substantieel bedrag: € 150 voor het eerste kind, daarna een kleiner bedrag.

Studiefinanciering of een wettelijk geregelde studielening, zoals in Nederland, kent Portugal niet. Bovendien: Hoe zou je zo´n studielening moeten terugbetalen als je als afgestudeerde de eerste jaren niet meer dan €1000 per maand gaat verdienen?

Kosten van levensonderhoud: Een gemiddelde van de berekeningen door een aantal (overheids)                                                              instanties, die overigens niet zo veel van elkaar verschillen.

Huur van een driekamerappartement per maand: De gemiddelde huur ligt op dit moment al dik boven de €500 per maand, maar in de grote steden betaal je al snel meer dan €1000. Er is een enorme schaarste aan huurwoningen en de explosieve groei van het toerisme heeft de huurprijzen in ongelooflijk tempo doen stijgen. Onbetaalbaar dus voor een modaal gezin. Vandaar dat de meeste Portugezen voor kopen kiezen.

Gemiddelde aflossing 2021                 €253  (dank zij de - nog - lage rentestand). In de grote steden                                                                               veel hoger i.v.m. de huizenprijzen

elektriciteit                                             €  70  (zonder verwarming van het huis (of gas). De meeste                                                                                 Portugezen verwarmen hun huis niet of slecht omdat ze                                                                             dat niet kunnen betalen.

water                                                       €  30

telefoon, tv, internet                               €  50  (gelimiteerde internetverbinding en tv kanalen

gezondheid                                             € 50  Eigen bijdragen afspraken arts/eerste hulp + apotheek

kleding                                                    €100

supermarkt                                            €350

                                                              -------

Dan hebben we al                                 €653 uitgegeven

Buiten beschouwing gebleven: Kosten crêche, afhankelijk van inkomen en beschikbaarheid, maar over het algemeen duur (kind gaat zo mogelijk naar grootouders), kosten openbaar vervoer, of auto naar het werk. Die worden over het algemeen niet door de werkgever vergoed, studiekosten kinderen. De boeken voor de basisschool worden tegenwoordig wel vaak door de (lokale) overheid vergoed, maar collegegeld, `propinas´ niet: `Licenciatura´ (Bachelor) ca. €700 per jaar, `Mestrado´ (Master) €1500 per jaar, `Doutoral´ (Doctoraal) €3000 - €6000 per jaar, kosten van ontspanning (speelgoed, uitstapjes, horeca enz.)

Best mogelijk dat ik nog het een en ander vergeten ben, maar je kunt zo wel zien waarom heel veel jonge mensen zich wel drie keer bedenken voordat ze aan kinderen beginnen..

Sommige gemeenten proberen potentiële ouders over de streep te trekken met een ´geboortebonus´. In Santa Maria da Feira werd afgelopen december met algemene stemmen door de gemeenteraad een maatregel aangenomen om aan de ouders van nieuwkomertjes de eerste drie jaren een toeslag van €600 te verstrekken. In andere gemeentes wordt een cheque of een bonus in natura aangeboden: (Een pakket met o.a. luiers en babyvoeding), of een extra inspanning geleverd om aan werkende ouders betaalbare creche faciliteiten te verlenen.

Of dit soort maatregelen helpen is maar de vraag. In het binnenland is in sommige gebieden het ´point of no return´ bereikt: Tegengaan van de afname van de bevolking door natuurlijke aanwas is niet meer mogelijk, omdat er simpelweg niet genoeg vrouwen zin die (nog) zwanger kunnen worden.

Alleen immigratie of `terugkeer´ naar het binnenland, iets waar een toenemend aantal stadsbewoners - als gevolg van de pandemie (enorme toename van het aantal thuiswerkers), de hoge woonlasten in de grote steden en de betere kwaliteit van leven buiten de stad - wel voor blijkt te voelen, kan daar nog uitkomst bieden.

De regering van António Costa probeert door middel van belastingmaatregelen de terugkeer van - met name tijdens de crisisjaren 2011-2016 - geëmigreerde jongeren aantrekkelijk te maken. Tot nu toe met weinig succes. De salarissen in Portugal zijn simpelweg te laag.   

Voor zulke verregaande maatregelen om het aantal geboorten te stimuleren als het Hongarije van Viktor Orbán, zoals een premie van €30.000 voor het derde kind, een grotere auto en/of levenslange belastingvrijstelling is in Portugal geld noch draagvlak te vinden, maar misschien zou er toch eens over een meer substantiële kinderbijslag, betaalbare kinderopvang en een vorm van studiefinanciering gedacht moeten worden. Er zijn op dit moment wel een paar projecten om goedkopere huurwoningen te bouwen in gang gezet, maar dat zijn er nog veel te weinig. En m.i. nog steeds erg duur.

Belangrijkste punt is natuurlijk een behoorlijk salaris om van te leven. Het is nog steeds zo dat veel Portugezen in gezamenlijke huishoudingen, waarin beide partners werken voor een minimumloon, beneden de armoedegrens leven

De salarissen zijn natuurlijk deels gerelateerd aan de arbeidsproductiviteit. Die is in Portugal bijzonder laag (ca. 65% van het Europese gemiddelde. En dat heeft weer voor een groot deel te maken met het - gemiddelde - lage opleidingsniveau van ondernemers en werknemers. Kortom nog veel werk aan de winkel.

In de afgelopen 10 jaar is de immigratie met 40% toegenomen. Maar dat heeft de daling van het bevolkingsaantal niet gecompenseerd. Het land zou veel meer immigranten aankunnen.  

Voor vluchtelingen - hoezeer men ook zijn best doen en hoe welkom ze ook zijn - zijn de condities in Portugal niet al te best. Daar heb ik het een volgende keer nog eens over.

Voor jonge, ondernemende mensen (en dan bedoel ik niet degenen die met een, vaak op bedenkelijke wijze verkregen, rijkdom met een `gouden visum´ binnenkomen). is hier echter nog veel te doen, bijvoorbeeld in de vorm van telewerken. In een recent krantenartikel las ik dat steeds meer digitale nomaden neerstrijken op het Portugese vasteland en de eilanden. Natuurlijk zijn vooral immigranten die blijven en iets wezenlijks toevoegen aan de Portugese economie erg welkom. 

Kunstmatig meer van de ecologische gemeenschap Tamera in Odemira

Maar ook escapisten, boculisten, zeespiegelbangbroeken, vintage- en retro-hippies of ecologisten die een commune willen beginnen in de Alentejo, gesjeesde, maar ook wereldberoemde kunstenaars (zoals Ai WeiWei), popartiesten die aan hun pensioen toe zijn (Madonna), of daar al heel lang van genieten (Cliff Richard) absorbeert Portugal zonder een kik te geven. Tenslotte moet toch iemand de pensioenen van al die grijze Portugezen betalen.