woensdag 28 januari 2015

Bijzonder Portugees 11. Ouwe geit

Als een Noord-Portugees je, wanneer je iets stoms doet tijdens het werk op het land of een potje voetbal, een keer `filho(a) da puta´, zoon of dochter van een `lichte´ vrouw, toevoegt, is dat geen reden tot bezorgdheid of verontwaardiging. `Slip of the tongue´ in de hitte van de strijd. Het wordt echter wat anders als men je uitmaakt voor `cabra´ of cabrão. Dan wordt het hoog tijd om wat aan je public relations te gaan doen. `Cabra´ betekent naast geit namelijk rotwijf en `Cabrão´ (grote geit, bok) rotzak, hufter, en daarmee wordt groot misnoegen of zelfs haat uitgedrukt.


Waarom heeft in het Portugeest de geit zo´n negatief, agressief imago en verbeeldt zij in Nederlandse uitdrukkingen hoogstens een gebrek aan intelligentie of handigheid: `stomme geit´, `geitenbreier´, `een bok schieten´. Hebben wij kleinere geiten, of zijn wij relatief gezien groter, zodat we onze geiten beter de baas kunnen? Het kan ook zijn dat we, omdat er in Nederland veel minder geiten zijn dan in Portugal, we niet zo goed op de hoogte zijn van het karakter van het dier.
Een paar weken geleden stond hier een berichtje in de krant over een bejaarde vrouw die dood in de moestuin werd gevonden. Ze was overleden aan een hartaanval nadat ze ernstig verwond was aan rug, armen en benen door haar geit. Het was niet de eerste keer dat ik zoiets hoorde.
Over een week of acht is het Pasen en dan komt er weer lamsbout en `cabrito´, jonge geit, op tafel.
Ik heb me wel eens afgevraagd wat je nu met een ouwe taaie geit doet als die geen jongen meer werpt of melk geeft. En dat weet ik nu: `Chanfana´.


Dat zat ik zo ongeveer te bedenken terwijl ik afgelopen zaterdag die stoofpot van oude geit at in de keuken van Sr. Carlos*. Hij zat met zijn vrouw en een vriend, die ook geholpen had bij de varkensslacht (vertel ik nog wel eens), te praten in het bijna onverstaanbare dialect van de streek. Dat vond ik niet erg, want ik was moe van het werk en zat te genieten van de `chanfana´ die werd geserveerd met gebakken krieltjes, rijst uit de oven, in azijn ingelegde groene paprika´s en nog warm, zelfgebakken maisbrood (broa).

`Chanfana´, ook wel geschreven als xanfana (ik dacht eerst dat het Baskisch was) wordt bereid met het vlees van een oude geit. Dat vlees wordt eerst een nacht - of langer - gemarineerd in rode wijn van een goede kwaliteit met, veel knoflook, laurier en zoete paprikapoeder (colorau), het liefst in een pot van zwart aardewerk (koop je in Vila Real of omgeving). Daarna gaat er nog wat reuzel, een glas  (zelfgestookte) aguardente en eventueel wat piri-piri bij en wordt de pot in een houtvuuroven gezet. Vier tot vijf uur sudderen en vooruit met de geit. Erg lekker!


Je kunt de stoofpot natuurlijk ook met moderner middelen (pan en oven) maken en men vertelde mij dat je er inplaats van geit ook bejaard schaap (minder lekker hoor) in kunt doen. Dat laatste deed me denken aan Sr. José*. Die kwam een paar jaar geleden mijn erf opstrompelen met korsten geronnen bloed op zijn hoofd, geschaafde armen en - hij tilde zijn broekspijpen op om ze te laten zien -  ontvelde knieën. Hij was, toen hij stond te wieden in zijn moestuin, van achter aangevallen door de ram die zijn kleine schaapskudde leidde. "O cabrão! Hij had me er bijna onder." Het dier moest zijn wandaad duur bekopen, want hij ging meteen de pan in: `Chanfana´, vermoed ik nu.

* i.v.m. de privacy zijn de namen veranderd.














woensdag 21 januari 2015

Stad en land 2. Museum met een missie

Afgelopen zaterdag werd in het `Museu Nacional da Imprensa´, het nationaal pers en drukkerijmuseum in Porto, een tentoonstelling geopend ter ere van Georges Wolinski, een van de vier bij de aanslag op de redactie van Charlie Hebdo vermoorde cartoonisten. In recordtijd werden meer dan tweehonderd van zijn werken, waaronder krantenpagina´s, boeken en originele tekeningen, bij elkaar gebracht. De inauguratie volgde op een door directeur Luís Humberto Marcos, afgekondigde week van rouw in het museum. Wolinski was de afgelopen tien jaar jurivoorzitter van het internationale cartoonconcours `PortoCartoon´ , een van de belangrijkste activiteiten van het museum. Hij werd door Marcos beschouwd als een groot vriend van Porto, maar ook van hem zelf. In de korte persvideo, waarin de directeur de tentoonstelling aankondigt, eindigt hij met de woorden: "De beste manier om te gedenken is niet vergeten en ... lachen."


-Onze dochter verloofde zich met een joodse, schele en manke neger!
-Schat, wees een beetje tactvol, zeg nu niet meteen dat je communist bent.

In 1999 organiseerde het `Museu Nacional da Imprensa´ de eerste `PortoCartoon´, een festival dat inmiddels is uitgegroeid tot een van de drie grootste internationale cartoonwedstrijden ter wereld. Elk jaar schijven zich honderden cartoonisten uit bijna alle landen van de wereld in voor thema´s als sport en maatschappij (2004), mensenrechten (2008), rijk en arm (2012) en levend water, levende aarde (2014). Er zijn ook altijd een aantal subthema´s en er is een `vrije categorie´. Voor 2015 is het hoofdthema `Het licht´ en zijn er extra prijzen te winnen met karikaturen van voetballer Ronaldo en schrijver Hemmingway. Ook Nederlandse spotprenttekenaars doen mee: Peter Nieuwendijk en Willem Rasing ontvingen respectievelijk in de achtste en negende editie een eervolle vermelding.
Vanaf 2007 worden jaarlijks zo´n veertig bekroonde werken van PortoCartoon in de aankomsthal van het vliegveld van Porto tentoongesteld. Leuk als je te vroeg bent ingecheckt.
Georges Wolinski was vanaf 2004 jurivoorzitter van het festival. Met zijn intelligente en doordachte analyses van de inzendingen en zijn humoristische toespraken was hij `de poolster van het festival´   en dat zal hij altijd blijven. Dit zei de museumdirecteur, die afgelopen donderdag de begrafenisplechtigheid van Wolinski bijwoonde en een witte, blauwe en rode bloem (vrijheid, gelijkheid en broederschap) naar de urn wierp, in een interview.
Georges Wolinski wordt tot erevoorzitter van de juri van PortoCartoon benoemd.



Hoewel een bezoek echt de moeite waard is, weten maar weinig toeristen de weg naar het `Museu Nacional da Imprensa´ te vinden. Het ligt een beetje verborgen buiten het centrum van Porto aan de noordelijke oever van de Douro, bijna onder de `Ponte de Freixo´ waar de A1 Porto-Lisboa overheen raast.
Het museum vind onderdak in een oude fabriekshal. Het ruikt er een beetje schimmelig en in de winter kun je beter je jas aanhouden, maar het is elke dag (uniek in Portugal) ´s middags van drie tot acht uur geopend - door de week ook ´s morgens - en een visite kost maar twee Euro (voor studenten één). Het is een museum met een missie: Verandering van het culturele landschap (Er is meer dan de buis) en democratisering en toegankelijk maken van (niet alleen voor een elite) het culturele erfgoed. De cartoon, met zijn internationaal begrijpelijke en voor iedereen toegankelijke beeldtaal werd daarom het ex libris van het museum.

sala Rodrigues Álvares

Maar er is meer, zoals de permanente expositie `Memorias vivas da imprensa´ (Levende herinneringen aan de (druk)pers in de zaal `Rodrigues Álvares. Deze is genoemd naar de drukker uit Villa Real, waarvan - niet al te fanatiek - beweerd wordt dat hij vijftig jaar voor Gutenberg de kunst van het drukken al onder de knie had (ook Portugal heeft zijn Laurens Janz. Coster). In deze zaal vind je onder andere beeldmateriaal, drukpersen en letterbakken die betrekking hebben op de geschiedenis van de drukkunst van Gutenberg tot nu. Mijn zoontje, toen vier, vond het er erg leuk. Hij mocht zelf wat drukken op een oude degelpers (..handjes vuil en papa boos.)
Sinds november 2014 is er en nieuwe permanente expositie over de geschiedenis van het drukken bij gekomen in de vorm van 150 miniaturen van drukmachines, die de typograaf, meesterdrukker en docent Américo Slveira gedurende veertig jaar maakte.
Het museum heeft een internationale cartoongallerie en er zijn tijdelijke exposities over bijvoorbeeld censuur, de beeldtaal van de revolutie, of meer recent over Obama en 106 jaar Manoel de Oliveira en schoolkranten.
Natuurlijk is er ook een jaarlijks overzicht van PortoCartoon te zien. De belangrijkste werken van alle jaargangen kun je ook vinden in de virtuele gallerie van het museum op het Internet:
http://www.cartoonvirtualmuseum.org/f_portocartoon.htm

woensdag 14 januari 2015

Eén jaar Portugeest, tussenbalans

Op 15 januari 2014 opende ik mijn blog `Berichten van de Douro´ met het stukje `Een ander land´. Geen idee waar ik aan begon. Vandaag is het een jaar, tweeënvijftig zelfgekozen deadlines (woensdagavond, één voor twaalf) en pakweg 25000 woorden later. Was het de moeite waard? Voor mij wel. Ik beleef, hoewel het niet altijd gemakkelijk gaat, veel plezier aan het schrijven van mijn stukjes en leer op deze manier veel over Portugal. Wat jullie lezers betreft: Ik zou het niet goed weten, want hoewel het aantal bezoekers van de blog gestadig toeneemt, zijn er nauwelijks reacties. In ieder geval heb ik, tot mijn eigen verbazing, nog meer onderwerpen waarover ik wil schrijven in de la dan toen ik begon. Je bent voorlopig nog niet van mij af.


Eerst maar de cijfers. Buiten de abonnementen per e-mail, die kennelijk niet meetellen voor de kijkcijfers is er in het afgelopen jaar 1765 keer een pagina van mijn blog geopend. Zo´n 150 `pageviews´ per maand dus. De eerste tijd waren dat er heel wat minder, de laatste maanden tussen 190 en 200, met - opvallend - duidelijke pieken in de vakanties. Natuurlijk zitten daar ook aardig wat `missers´ tussen. Ik kan me voorstellen dat je als Nederlander of Vlaming op vakantie gebruik maakt van een server in Griekenland of zelfs de Verenigde Staten, maar Oekraïne lijkt me niet echt een vakantiebestemming op dit moment.
Ik ben heel tevreden met de cijfers. Ik maak nu eenmaal geen `fashionblog´ die duizenden keren per maand bekeken wordt, daar is het onderwerp `Portugal´ ook te specifiek voor en ik ben blij met elke lezer die wat meer over Portugal en mijn visie daarop wil weten. Bedankt voor de aandacht.

het bos in december

Wat me opviel, is dat er zo weinig reacties op de berichten kwamen. "Ja, maar jij schrijft niet echt blogposts", zie een naast familielid dat jarenlang op tijdschriftredacties heeft gewerkt, "Het zijn meer columns, afgeronde verhaaltjes en daarmee wek je nou niet bepaald de indruk dat je op reacties zit te wachten". Ze heeft vast gelijk. Ik ging eens te rade bij de blogtips van Ernst-Jan Pfauth, een van de bekendste bloggers van Nederland (Pfauth.com) en schrijver van het boek `Gij zult Bloggen´, die zelfs Zeeuws boerinnen met kap en oorknoppen aan het bloggen kreeg. En ziet: Ik doe van alles fout. Om te beginnen zijn mijn stukjes veel langer dan de gewenste maximaal 200 woorden (en nu doe ik het weer), waardoor ik de hedendaagse lezer teveel vermoei. Ik zou me bij netwerken moeten aansluiten en me op Faceboek en Twitter presenteren, shareknoppen installeren en op gastblogs schrijven.
Ik moet je eerlijk bekennen dat ik in dat alles helemaal geen zin heb. Misschien is het zoals Wim Sonneveld in zijn conference `Opa´ jerimejeerde: `Ik ben te oud voor die rotzooi´.

Het is mogelijk dat de anonimiteit van `Portugeest´ mensen afschrikt om te reageren. Daarom, hoewel ik mijn `posts´ blijf ondertekenen met `Portugeest´: Ik heet Ton Mulder. Ik ben geboren onder de Wijkertoren in het jaar van de Hongaarse opstand. De rest van mijn leven in de Zaanstreek verbleven, tot mijn vertrek naar een zonniger land. Wat ik verder over mijzelf op het net kwijt wil kun je vinden op Linkedin.

Om de blog wat interactiever te maken, maar meer nog omdat het me leuk en interessant lijkt, wil ik een rubriek beginnen waarin lezers vertellen over hun eerste kennismaking met Portugal.
Hierbij nodig ik iedereen uit die ooit Portugal - en daarbij horen ook Madeira en de Azoren - heeft bezocht, om een stukje te schrijven over die eerste keer. Het liefst in niet meer dan vijfhonderd woorden. Grappig, spannend, lyrisch of satirisch, positief of vol chagrijn, het mag allemaal. Vermeld alsjeblieft in ieder geval het jaar, de manier van reizen (transportmiddel) en de plaats(en) die je hebt bezocht. Verander namen of andere feiten waarvan je denkt dat ze je privacy in gevaar kunnen brengen. Als je daar prijs op stelt, wil ik je verhaal met alle plezier redigeren.
Je kunt het opsturen naar portugeest@gmail.com . Ik stuur je een ontvangstbevestiging en een indicatie van wanneer het geplaatst wordt.

winterochtend boven de Douro

Intussen ga ik gewoon door met schrijven over Portugal, het land waar ik van houd en dat ik soms haat (de gebruikelijke gang van zaken voor de emigrant). Het zal gaan over een volk dat moedig het hoofd biedt aan een diepgaande economische malaise, reeksen van faillissementen en werkeloosheid, corruptie en incompetentie, maar ook over technische innovatie, culturele bijzonderheden, de geweldige natuur, het werk op de boerderette, de mensen in het dorp en - natuurlijk - veel muziek.



woensdag 7 januari 2015

Portugallig 12. Quanto custa...? Hoeveel kost...?

Toen ik tijdens de kerstvakantie probeerde een beetje orde te scheppen in de berg krantenknipsels die ik in het afgelopen jaar heb verzameld, kwam ik dat artikel tegen waarin, naar aanleiding van een rapport van Eurostat, wordt beweerd dat Portugal een van de goedkoopste landen van Europa is. Dat, gevoegd bij het idee om eens schoon schip te maken in het nieuwe jaar en de wens van andere gezinsleden om de fruitschaal weer voor zijn oorspronkelijke bestemming te gebruiken (Ik verzamel er al maanden kassabonnen van de supermarkt in), gaf me de moed om nu eindelijk eens aan dat artikel over de prijsverschillen tussen Nederland en Portugal te beginnen. Ik was er al bang voor - en daarom stelde ik het telkens weer uit: Dat is nog niet zo gemakkelijk.


Vaak is het appels met peren vergelijken. Bijvoorbeeld: In Portugal betaal je weinig wegenbelasting, maar de tolwegen - en die zijn tegenwoordig niet meer te vermijden - zijn erg duur. In Nederland wordt gas in kubieke meters berekend, in Portugal sinds 2008 - om de afrekening voor de consument zo ondoorzichtig mogelijk te maken - in kilowattuur. In Portugal betaal je voor de basisschool geen schoolgeld, maar je moet wel zelf alle boeken, schriften, pennen en zelfs de handarbeidmaterialen kopen. Zelfs een koe wordt in beide landen op een andere manier uitgebeend. De Portugese `bife´ is beslist geen Nederlandse biefstuk en die laatste vind je niet bij de Portugese slager.

Bij de Nederlandse slager...

en zijn Portugese collega



`Toch maar proberen´, dacht ik. Laten we in ieder geval maar eens bij de supermarkt langsgaan. Volgens Eurostat is die hier gemiddeld 10% goedkoper dan in Nederland. Voor Nederland snuffelde ik rond op de pagina´s van Deka, Coöp en C1000, voor Portugal had ik mijn fruitschaal vol bonnetjes die ik vergeleek met de prijzen van de grootste Portugese super `Continente´.

                                                               Portugal                                  Nederland

1 kg. aardappels                                   € 0,35                                     € 0,45

Groenten bleek geen doen, vanwege de seizoensverschillen

1 kg. bananen                                       € 0,99                                     € 1,70

1 kg. witte rijst                                      € 0,75                                     € 0,90

1 liter houdbare melk                          € 0,62                                     € 0,60

6 eieren                                                  € 0,84                                     € 0,90

Brood is lastig, want de meeste Portugezen eten geen `pao de forma´ , brood uit een `vorm´ , zoals de Nederlanders, maar broodjes. Vergelijk 1 kg. Broodjes met  1 kg. gewoon bruin brood:           

1 kg. brood                                             € 2.07                                     € 1,85 (uitg. van 800 gr. per brood)

1 liter spijsolie                                       € 1,25                                     € 0,79

250 gr. koffie                                         € 2,59                                     € 2,67

1 kg. witte suiker                                  € 1.09                                     € 1.04

1 kg. (hele) kip                                       € 4,30                                     € 6,00 - € 8.00

1 kg. rundvlees                                      € 6,40                                     € 6,40 (!)

1 kg. varkensvlees                                 € 4.00                                     € 5,80
Ik koos voor de goedkoopste producten voor dagelijks gebruik, maar geen aanbiedingen en kiloknallers. Je ziet dat de verschillen niet echt groot zijn. Levensmiddelen als kaas en yoghurt zijn moeilijk te vergelijken, omdat ze teveel verschillen, of anders verpakt en gebruikt worden. Zonder daarvan een lijstje te maken, durf ik met zekerheid te beweren dat vis veel goedkoper - en verser - is in de Portugese supermarkten.
Berekening van de electriciteitsprijzen is in beide landen een heel gedoe. Ik sta er niet honderd procent voor in, maar in Portugal kost een kilowattuur, inclusief vaste kosten en BTW ongeveer 19,6 eurocent (dat is boven het Europees gemiddelde), in Nederland 22,3 eurocent. Water kost in Portugal € 1,15 per kuub, in Nederland gemiddeld € 1,50. Tot slot de benzine. Eergister kostte een liter loodvrij in Portugal ca. € 1,20 (inclusief de nieuw verzonnen belasting), in Nederland € 1,36. Openbaar vervoer is in Portugal veel goedkoper dan In Nederland, maar een prijsvergelijking is moeilijk te maken, omdat de tarieven op een heel andere manier worden berekend.
Om een echt goed beeld te geven, zou je nog veel meer moeten vergelijken: Kleding en schoeisel, gezondheidszorg en medicijnen, onderwijs, huur- en koopprijzen van woningen, onroerende zaakbelasting enzovoort, maar dat vereist een heuse studie en uw Portugeest moet ook nog bomen omzagen, aardappels poten en ´s avonds zijn sokken stoppen. In ieder geval kunnen er nu weer appels in de fruitschaal.
De berekeningen van Eurostat zullen wel kloppen, maar daarin worden bijvoorbeeld ook de prijzen van de horeca meegenomen, die 23% onder het Europese gemiddelde liggen. Dat is prachtig voor de toeristenindustrie, maar van weinig nut voor de sappelende Portugees. De boodschappen zijn in Portugal misschien wat goedkoper dan in de Nederlandse supermarkt, maar de Portugezen hebben heel wat minder te besteden. Het minimumloon (na vijf jaar te zijn bevroren, eindelijk met 20 Euro verhoogd) bedraagt 505 Euro per maand, een bijstandsuitkering voor een alleenstaande € 178,15 en voor een gezin met twee kinderen €320,66 per maand. Moet je eens kijken wat je daarmee in je winkelwagentje kunt gooien nadat je huur, water en electriciteit hebt betaald!