Stad en land 2. Museum met een missie

Afgelopen zaterdag werd in het `Museu Nacional da Imprensa´, het nationaal pers en drukkerijmuseum in Porto, een tentoonstelling geopend ter ere van Georges Wolinski, een van de vier bij de aanslag op de redactie van Charlie Hebdo vermoorde cartoonisten. In recordtijd werden meer dan tweehonderd van zijn werken, waaronder krantenpagina´s, boeken en originele tekeningen, bij elkaar gebracht. De inauguratie volgde op een door directeur Luís Humberto Marcos, afgekondigde week van rouw in het museum. Wolinski was de afgelopen tien jaar jurivoorzitter van het internationale cartoonconcours `PortoCartoon´ , een van de belangrijkste activiteiten van het museum. Hij werd door Marcos beschouwd als een groot vriend van Porto, maar ook van hem zelf. In de korte persvideo, waarin de directeur de tentoonstelling aankondigt, eindigt hij met de woorden: "De beste manier om te gedenken is niet vergeten en ... lachen."

-Onze dochter verloofde zich met een joodse, schele en manke neger!
-Schat, wees een beetje tactvol, zeg nu niet meteen dat je communist bent.

In 1999 organiseerde het `Museu Nacional da Imprensa´ de eerste `PortoCartoon´, een festival dat inmiddels is uitgegroeid tot een van de drie grootste internationale cartoonwedstrijden ter wereld. Elk jaar schijven zich honderden cartoonisten uit bijna alle landen van de wereld in voor thema´s als sport en maatschappij (2004), mensenrechten (2008), rijk en arm (2012) en levend water, levende aarde (2014). Er zijn ook altijd een aantal subthema´s en er is een `vrije categorie´. Voor 2015 is het hoofdthema `Het licht´ en zijn er extra prijzen te winnen met karikaturen van voetballer Ronaldo en schrijver Hemmingway. Ook Nederlandse spotprenttekenaars doen mee: Peter Nieuwendijk en Willem Rasing ontvingen respectievelijk in de achtste en negende editie een eervolle vermelding.
Vanaf 2007 worden jaarlijks zo´n veertig bekroonde werken van PortoCartoon in de aankomsthal van het vliegveld van Porto tentoongesteld. Leuk als je te vroeg bent ingecheckt.
Georges Wolinski was vanaf 2004 jurivoorzitter van het festival. Met zijn intelligente en doordachte analyses van de inzendingen en zijn humoristische toespraken was hij `de poolster van het festival´   en dat zal hij altijd blijven. Dit zei de museumdirecteur, die afgelopen donderdag de begrafenisplechtigheid van Wolinski bijwoonde en een witte, blauwe en rode bloem (vrijheid, gelijkheid en broederschap) naar de urn wierp, in een interview.
Georges Wolinski wordt tot erevoorzitter van de juri van PortoCartoon benoemd.

Hoewel een bezoek echt de moeite waard is, weten maar weinig toeristen de weg naar het `Museu Nacional da Imprensa´ te vinden. Het ligt een beetje verborgen buiten het centrum van Porto aan de noordelijke oever van de Douro, bijna onder de `Ponte de Freixo´ waar de A1 Porto-Lisboa overheen raast.
Het museum vind onderdak in een oude fabriekshal. Het ruikt er een beetje schimmelig en in de winter kun je beter je jas aanhouden, maar het is elke dag (uniek in Portugal) ´s middags van drie tot acht uur geopend - door de week ook ´s morgens - en een visite kost maar twee Euro (voor studenten één). Het is een museum met een missie: Verandering van het culturele landschap (Er is meer dan de buis) en democratisering en toegankelijk maken van (niet alleen voor een elite) het culturele erfgoed. De cartoon, met zijn internationaal begrijpelijke en voor iedereen toegankelijke beeldtaal werd daarom het ex libris van het museum.

sala Rodrigues Álvares

Maar er is meer, zoals de permanente expositie `Memorias vivas da imprensa´ (Levende herinneringen aan de (druk)pers in de zaal `Rodrigues Álvares. Deze is genoemd naar de drukker uit Villa Real, waarvan - niet al te fanatiek - beweerd wordt dat hij vijftig jaar voor Gutenberg de kunst van het drukken al onder de knie had (ook Portugal heeft zijn Laurens Janz. Coster). In deze zaal vind je onder andere beeldmateriaal, drukpersen en letterbakken die betrekking hebben op de geschiedenis van de drukkunst van Gutenberg tot nu. Mijn zoontje, toen vier, vond het er erg leuk. Hij mocht zelf wat drukken op een oude degelpers (..handjes vuil en papa boos.)
Sinds november 2014 is er en nieuwe permanente expositie over de geschiedenis van het drukken bij gekomen in de vorm van 150 miniaturen van drukmachines, die de typograaf, meesterdrukker en docent Américo Slveira gedurende veertig jaar maakte.
Het museum heeft een internationale cartoongallerie en er zijn tijdelijke exposities over bijvoorbeeld censuur, de beeldtaal van de revolutie, of meer recent over Obama en 106 jaar Manoel de Oliveira en schoolkranten.
Natuurlijk is er ook een jaarlijks overzicht van PortoCartoon te zien. De belangrijkste werken van alle jaargangen kun je ook vinden in de virtuele gallerie van het museum op het Internet:
http://www.cartoonvirtualmuseum.org/f_portocartoon.htm