Stad en land 29 Droog!

 "Ik heb een scheur in mijn kop van de droogte", zei mijn vader als hij erge dorst had (Hij had in zijn diensttijd een slapie uit Rotterdam of omgeving). Die uitdrukking geeft precies weer hoe het vasteland van Portugal zich moet voelen op dit moment, begin februari. In grote delen van het midden en zuiden van het land is geen water meer voor het vee, laat staan dat er nog wat over blijft om grasland of ander veevoer te beregenen. De stuwdammen mogen nog maar beperkt elektriciteit produceren en in een aantal gemeenten is het tijdelijk verboden om je grasveld te beregenen. Maar vooral de zelfvoorzieningslandbouw en de kleine toeristische projecten zijn de klos. De intensieve tuinbouw (avocado, amandel, citrusvruchten) ontvangt de volgens contract toegewezen water uit de stuwmeren. Maar ook het gras van de golfbanen - alleen al in de Algarve zijn er 70 - schijnt nog steeds groen te zijn.

 

Een kleine boer uit Beja (Baixo Alentejo) is desperaat en zegt: "In de 77 jaar dat ik leef, heb ik nog nooit zoiets gezien." Zijn vee heeft geen drinkwater meer en de granen en ander veevoer dat hij in de winter gezaaid heeft komt niet op door de droogte. Veevoer kopen is geen optie voor hem. Mede door de enorm gestegen brandstofkosten en de pandemie is dat niet te betalen. Hij zal waarschijnlijk moeten stoppen met boeren.

Droogtekaart december 2021
Normal: Normaal
Fraca: Zwak
Moderada: Gematigd
Severa: Ernstig
Inmiddels geldt voor de helft van het land: Extreem

In Odemira (Alentejo Litoral, zie droogtekaart) vrezen een boerin en een eigenaar van een door zijn grootvader nagelaten, pas gerenoveerde boerderij met toeristische bestemming dat hun vergunning, om via een bijna 2 kilometer lange tyleenbuis water te onttrekken aan het Santa Clara stuwmeer, niet verlengd zal worden. Hun putten staan bijna droog. Dat betekent opgeven en vertrekken: Verdere ontvolking van het binnenland. Er volgen nog gesprekken met de gemeenteraad en misschien komt er voor hun een oplossing, maar de burgemeester van de gemeente geeft al aan dat het `Onmogelijk is om in Odemira, een gemeente die 1700 km vierkante kilometer beslaat, iedereen op het waternet aan te sluiten. Dat zou enorme kosten met zich meebrengen´. Bovendien kan hij op geen enkele manier voldoende water garanderen voor de beregening van de - voornamelijk intensieve - land- en tuinbouw in 2022. `Het heeft geen zin om aan verdere uitbreiding van de landbouw te denken. We moeten investeren in duurzaamheid en vermindering van verspilling van water´. 

Een scheepsingenieur die met zijn gezin vanuit Lissabon naar het binnenland is verhuisd om vlak bij de stuwdam van Santa Clara een voormalige baksteenfabriek om te toveren in ruimtes voor `co-living and working´ van kunstenaars en daarvoor geen watervoorziening geregeld krijgt, heeft een andere mening: `Er is sprake van een onrechtvaardige verdeling van het water. De multinationals met hun intensieve tuinbouwbedrijven hebben het voor het zeggen. De mensen die van de zelfvoorzieningslandbouw leven mogen vertrekken´.

Een woordvoerster van de beweging `Juntos pelo Sudoeste´, (Samen voor het Zuidwesten): "Het model van de intensieve landbouw is geen ontwikkeling maar onderontwikkeling´. Een idee waar columnist Miguel Sousa Tavares (Expresso) al jaren op hamert. Die windt zich gemiddeld een keer per kwartaal op in zijn column over de vervuilende (pesticiden en kunstmest), landschapvernietigende en waterverslindende  intensieve culturen van met name olijven, amandelen en - in snelle opkomst - avocado´s in de Algarve en de Alentejo. Ondernemingen die voor het grootste deel door Spanjaarden of multinationals gerund worden, weinig of niets van waarde aan het land toevoegen en slechts dode grond achterlaten. Het lijkt niet veel te helpen. De minister van milieuzaken João Pedro Matos Fernandes lijkt voor deze problemen ogen en oren dichtgestopt te hebben: "Ik ben geen milieu-activist", zegt hij in een interview. De minister van landbouw heeft het alleen over het succes en de uitbreiding van de sector.

Maar doorgaan met het op deze manier en blijven uitbreiden van de superintensieve land- en tuinbouw is (ecologische) zelfmoord. Klimaatdeskundigen voorspellen dat Portugal met steeds frequenter en langduriger perioden van droogte te kampen gaat krijgen en dat - als er geen maatregelen worden genomen - grote delen van het zuiden en midden van het land zullen verwoestijnen. De signalen zijn duidelijk. Het regent al vijf achtereenvolgende jaren minder dan het normale gemiddelde. Natuurlijk is het belangrijk dat er studie wordt verricht naar een efficiënter en  meer economische manier van bevloeiing en beregening, zoals "Regadio 20/30", maar er zal veel beter gekeken moeten worden hoeveel en wat voor soort landbouw het land aankan En vooral nooit vergeten dat Portugal voor het grootste deel van zijn watervoorziening afhankelijk is van wat Spanje door zijn stuwdammen in de grote rivieren - die Portugal doorsnijden, maar in Spanje hun oorsprong hebben - laat ontsnappen.   

Het is oneerlijk verdeeld in de wereld: Terwijl in sommige stuwmeren, het water zo laag staat, dat de ruïnes van bijna vergeten dorpen op de bodem boven water komen en grote delen van het land ernstig tekort komen, komt in ons hoekje van Portugal zelfs bij langdurige droogte nog altijd water uit de grond. Het blijft maar doorlopen; Van de bron in het grote waterreservoir, dan via een slang naar de buren en van daar ... verdwijnt het weer in de grond. Verspilling! Zou je zeggen. Maar uiteindelijk komt  al het water dat niet verdampt of wordt opgeslobberd door plant of dier in de Douro terecht.

Als je dat laatste niet gelooft, kun je het checken met `River Runner Global´, een nieuw speeltje van Google Maps: Laat waar ook ter wereld op de kaart een druppel water vallen en je krijgt precies te zien via welke weg (rivier) die druppel in zee terecht komt. 

Hoewel: toen ik een druppel in de Woudpolder in Krommenie, die voor zover ik weet nog steeds onder de zeespiegel ligt, liet vallen, zwom die - volgens het programma - via een niet nader geïdentificeerde rivier naar het IJsselmeer en van daar naar de Waddenzee. Hmm..