Bijzonder Portugees 9. Kerstmis in Portugal

Mijn favoriete maaldtijd is het niet, de `consoada´ op de vooravond voor kerstmis: Gekookte `bacalhau´ (stokvis), aardappels, een winterwortel, `penca´ (Portugese kool), `grelos´ (een ietsje bitter knollenloof) en een ei. Alles gekookt met alleen een beetje zout en zonder jus of saus. Op tafel staan nog olijfolie en azijn in het zondagse stelletje en een schoteltje met gehakte knoflook om nog een beetje smaak aan de boel te geven. Toch wordt er heel wat aandacht aan deze kerstmaaltijd besteed, want de hele familie zit aan tafel en als je dan vergeten bent om de bacalhau op tijd in de week te zetten (drie dagen van te voren), de vismoten niet voldoende dik zijn, of de penca niet blank genoeg, heb je kans dat zoiets je de rest van je leven achtervolgt: "O ja, weet je nog, was het niet zeven jaar geleden dat de bacalhau zo zout was. Was ze (een van mijn schoonzussen) niet vergeten..." Ik vroeg mij af waarom bijna heel Portugal op kerstavond die suffe maaltijd eet. In mijn familie, die niet katholiek is, wist men het niet. Toch is het antwoord heel simpel.



pão de ló

Volgens de katholieke traditie at men vroeger op de vooravond van kerstmis een lichte maaltijd met vis, want 24 december was een vastendag. Na de nachtmis, die hier `Missa do Galo´ heet (mis van de haan, naar de haan die volgens de legende luidkeels de geboorte van Jesus aankondigde), ging men naar huis voor het kerstontbijt met `bolo rei´, een krentenstol met veel geconfijte vruchten, `pão de ló´, luchtige cake met veel eieren en een gat in het midden, `rabanadas´, wentelteefjes en `aletria´, een soort vermicelli, gekookt in melk met boter, suiker en kaneel. Daarna waren er - voor de kinderen - cadeautjes.
Tegenwoordig gaan veel mensen niet meer naar de nachtmis en is er een fusie tussen de traditionele vastenmaaltijd en het kerstontbijt ontstaan. Na de bacalhau wordt de tafel volgezet met bovengenoemde zoetigheden met daarbij nog schaaltjes met allerlei soorten noten en gedroogde vruchten, gefrituurde pompoenflapjes en, als bruin het kan trekken, bijna vloeibare kaas uit de `Serra da Estrela´, het hoogste gebergte van Portugal. Nog een glaasje port en dan is het tijd voor de cadeautjes.

aletria

In de jaren van groeiende welvaart groeiden de cadeaus mee en niet alleen voor de kinderen, maar ook voor de volwassenen werden ze steeds groter en duurder. Gek was nog niet gek genoeg. De hele kerstuitkering (bijna een maandsalaris) en soms nog meer werd in veel families aan dure cadeaus besteed. De maand voor kerstmis werd er een van stress en nachtmerries. Hoe iedereen dit jaar weer tevreden te stellen en niemand tekort te doen. Ik weet ervan mee te praten.
De crisis rekende radicaal af met dit fenomeen (Ieder nadeel heb zijn voordeel, J.C.). De kerstuitkering werd een paar jaar niet uitbetaald en de laatste twee jaren in twaalfde delen (en overmatig belast) bij het maandsalaris uitgekeerd, zodat het geruisloos in de huishoudpot verdwijnt. Voor veel families, waaronder de onze, een goede reden om alleen nog wat leuke cadeautjes voor de kinderen te kopen. Jammer genoeg zit zelfs dat er voor veel Portugese families niet meer in, maar verontwaardiging of gram dáarover horen thuis in de rubriek `Portugallig´.


Wat een luxe! Een kerstboom uitzoeken in je eigen bos

Het menu van de kerstlunch, ook weer een belangrijke familiegebeurtenis, die tot diep in de middag duurt en rijkelijk met wijn, port en aguardente wordt besproeid, is wat minder aan tradities gebonden. Er wordt kalkoen gegeten, of een goed stuk vlees van het varken dat vaak op de dag voor kerstmis wordt geslacht. In onze omgeving serveert men meestal lamsvlees uit de oven. In rijkere huishoudens eet men grote garnalen en gerookte ham vooraf, maar in bijna alle huishoudens verschijnen er na de hoofdmaaltijd vele toetjes en zoetigheden op tafel.
Voor het avondmaal worden de restjes opgewarmd en daarna hoor je de staafmixers alweer: Er wordt soep gemaakt, want morgen moet er weer gewerkt worden. Het feest waar iedereen meer dan een maand naar heeft uitgekeken is over, want Portugal kent geen tweede kerstdag.