Van de boerderette 18. Rupsenprocessie

"kan het nog niet een jaartje, hij is zo mooi?" Ja, mooi is ie, maar hij is al weer een halve meter hoger." Nou, een halve meter..". "Hij staat echt te dicht bij het huis, schat. Gevaarlijk dichtbij en als ie straks gaat bloeien, is de veranda weer wekenlang geel van het stuifmeel. En dat loop je maar naar binnen." Het laatste argument bleek sterk genoeg om zijn lot te bezegelen: De den moet om. Snel en vooral voorzichtig, want er zitten wel drie nesten processierupsen in. Ik heb eens zo´n rups in mijn boordje gekregen. Senhor José, met wie ik aan het werk was, vond dat erg grappig, maar die heeft zelfs eelt op zijn nek van het boomstammen sjouwen. Ik had een slechte nacht met koortsdromen en een schrijnende jeuk waar geen crême tegen hielp.

Het is zo´n beetje tijd voor de dennenprocessierups (Thaumetopoes pityocampa) om langs de stammen naar beneden te gaan wandelen en zich in de bosgrond in te graven. Als ik ze voor ben kan ik nog heel wat potentiële eitjesleggers om zeep helpen. Dit jaar zitten er niet zoveel nesten in de bomen, maar er zijn jaren dat de rups flink schade veroorzaakt. Grote bomen overleven de aanslag wel, tenzij ze, verzwakt door de rupsenvraat ook nog eens het slachtoffer an andere plagen, zoals wortelzwam (Van de boerderette 15) of ziekten worden. Jonge boompjes worden soms in een paar nachten kaal gevreten en die leggen dan natuurlijk het loodje.

De levenscyclus van de rups (en natuurlijk de vlinder) begint ergens tussen eind juni en begin september, in warme gebieden wat vroeger, hier op 500 meter hoogte aan het eind van de zomer. De vrouwelijke vlinders kiezen - liefst een alleenstaande - denneboom uit en leggen evenwijdige rijen eitjes op de naalden van een hoge, zuidelijke tak. De eitjes zijn onderling verbonden met een draad en worden bedekt met een soort bruine vernis, die contrasteert met de dennenaalden. je zou met ladder en loep naar boven moeten klimmen om dat te zien. De vlinder sterft, bij gebrek aan andere bezigheden, korte tijd na het eitjesleggen.

de vlinder

Na 30 dagen worden de larven geboren. Die groeperen zich op het legsel en beginnen overdag aan de - zachtste - dennenaalden te knabbelen. In dit stadium, dat 15 dagen duurt, bouwen ze provisorische nestjes in de buurt van waar ze etten.

Daarna beginnen de rupsen hun eetgebied uit te breiden en, als het weer meezit, gaan na15-20 dagen die voor mens en dier zo vervelende netelhaartjes groeien. De etenstijd verplaatst zich naar de schemering en de nacht, waarbij ze eerst alle naalden in de buurt van het nest opvreten en zich daarna in groepen naar andere takken verplaatsen. Overdag kruipen ze bij elkaar in een nieuw, steviger nest.

In het begin van de winter weven de rupsen een nest van zijde. De stevigheid en de grootte hangen van het klimaat af. Het nest absorveert de warmte van het magere winterzonnetje, zodat de diertjes ook bij lage temperaturen kunnen overleven.
Twee weken geleden kwam een zwerm pimpelmezen op doorreis even in de den buurten. Eén probeerde door het taaie weefsel van een nest te pikken om een rups te bemachtigen. Hij had geen schijn van kans.
´s Nachts gaan de rupsen nu in groepjes andere takken kaalvreten. Ze zijn verbonden met en zijden draad om de weg terug naar het nest te kunnen vinden, want met hun zes kleine oogjes zien ze geen steek, vooral niet in het donker. Als een boom helemaal is kaalgevreten, beginnen ze op hun gemak aan de volgende.

In de lente stoppen ze een paar dagen met eten voordat ze aan hun `processie´ gaan beginnen. Met een stoere dame voorop dalen ze kop aan staart langs de stam af en zoeken daarna een gunstige plek op om zich in de bosgrond in te graven (5 tot 20 centimeter diep). Daar spinnen ze zich in en verpoppen zich tot vlinder.
In de zomer beukt de nieuwe vlinder zich met een hoornen plaatje op haar kop uit de grond en begint de cyclus van voor af aan.
Maar! Sommige poppen blijven tot drie jaar ondergronds voor ze aan hun volwassen aktiviteiten beginnen. Dacht je dat je van de plaag af was...

In bebouwde omgevingen, zeker in de buurt van een school of kinderspeelplaats, moet je vanwege hun irriterende, zelfs een beetje gevaarlijke (allergische reacties), netelhaarjes, wel wat aan de rups doen. In een gebied met veel bos en maquis, zoals hier, is er geen beginnen aan, of je moet bereid zijn om een totale oorlog met chemische wapens te voeren. Nesten die niet  al te hoog zitten trek ik uit de boom en gooi ik in een emmer water. Dat is afdoende. Bomen die het niet halen gaan de kachel in. Zo leven we samen. In gewapende vrede.