De geest uit de fles 6. António Guterres, Secretaris-generaal van de VN

Dat was goed nieuws, vorige week. Goed nieuws voor António Guterres, goed nieuws voor Portugal en voor de wereld, want men had zonder twijfel geen betere keus kunnen maken voor het nieuwe mandaat van Secretaris-generaal van de Verenigde Naties, na een verkiezingsproces dat zich voor de eerste keer in de geschiedenis van de VN kenmerkte door transparantie en uiteindelijke unanimiteit van de keuze. Het succes van zijn kandidatuur is voor een deel te danken aan de onberispelijke Portugese diplomatie tijdens de verkiezingsronden en de absolute steun van zowel links als rechts Portugal, maar in de allereerste plaats aan de persoonlijke kwaliteiten en belangrijke staat van dienst van António Guterres zelf. De nieuwe Secretaris-generaal aanvaardde zijn benoeming "Nederig en klaar voor enorme uitdagingen". En die liggen er wél op hem te wachten.

 

 

Bijna elke generatie - en vooral als die wat ouder wordt - durft wel te beweren dat het nog nooit zo slecht met de wereld gesteld is dan nu en dat we nu toch echt `Dansen op de vulkaan´: Nog dichter bij de afgrond, nog dichter bij het vuur en het wordt alleen maar erger met het uur (De Dijk). Oorlog en terrorisme, de dreiging van een wereldwijde milieuramp, Meestal is er sprake van een combinatie van collectief gebrek aan geheugen en angst voor veranderingen die de toekomst brengt. De wereld staat bijna altijd wel ergens in brand en de mensheid heeft al vele rampen overleefd, maar het is waar dat de nieuwe Secretaris-generaal van de Verenigde Naties een zware taak te wachten staat: De oorlog Syrië (probeer maar eens te onderhandelen met een gewetenloze Basher al-Assad en een op zijn tenen getrapte Putin), Daesh, het nakomen van de Parijse milieu-afspraken en het gigantische vluchtelingenprobleem, om er maar een paar te noemen.

Vooral met dat laatste heeft hij veel ervaring opgedaan tijdens zijn taak als Hoge Commissaris van de Vluchtelingen (UNHCR) van 2005 tot 2015, waarin hij leiding gaf aan 10.000 medewerkers in 126 landen die bescherming en bijstand moesten bieden aan 60 miljoen vluchtelingen. In die tijd voerde hij structurele bezuinigingen in `overhead´ administratiekosten door, waardoor meer geld voor noodhulp voor het snel groeiende aantal vluchtelingen - met name uit Afrika en het Midden Oosten vrijkwam, het grootste vluchtelingenprobleem sinds de Tweede Wereldoorlog. Tijdens zijn twee mandaten van vijf jaar bezocht hij vele vluchtelingenkampen en legde wereldwijd belangrijke contacten, die hem bij zijn nieuwe taak goed van pas komen.

In een kamp met Somalische vluchtelingen in Kenia

António Guterres werd in 1949 geboren in Santos-o-Velho, Lissabon, waar zijn vader een hoge functionaris bij de gas- en elektriciteitsmaatschappij was. Zijn moeder kwam uit Fundão (Castelo Branco) waar het gezin veel tijd doorbracht. Na zijn officiële benoeming, afgelopen donderdag, zag het zwart van de verslaggevers in het stadje, waar hij van 1979 tot 1995 voorzitter van de gemeenteraad was en waar zelfs een straat naar hem vernoemd is, die allemaal een van de 750 inwoners wilden interviewen. Die hadden niets dan goeds over António  te vertellen: `Zo'n aardige, behulpzame jongen. Altijd betrokken bij de problemen van anderen´.

Al snel bleek dat hij heel begaafd was. Op het `Liceu de Camões´ won hij in 1965 de Nationale Lyceumprijs en beëindigde zijn cursus elektronica (telecommunicatie) aan de technische hogeschool (universiteit) van Lissabon met heel hoge cijfers. António Guterres was en is nog steeds erg katholiek, hij werd zelfs gerekruteerd door `Opus Deï´, maar door zijn deelname aan de katholieke jeugdbeweging en de groep `Luz´ (Licht), die zich bezig hielden met sociale misstanden en het (in die tijd onvermijdelijke) lezen van Marx, raakte hij steeds meer betrokken bij de politiek, waarin hij een middel zag om de enorme sociale ongelijkheid in Portugal te bestrijden.

Met Angelina Jolie in een Jordaans vluchtelingenkamp

Na de Anjerrevolutie in 1974 wordt hij onder de hoede van Manuel Alegre, een van de oprichters van de PS (socialistische partij), actief lid van die partij, waarin hij zich als overtuigd katholiek moet verdedigen tegen de overwegend atheïstische vrijmetselaarsideeën van de overige militante leden. Hij wordt achtereenvolgens kabinetchef en staatssecretaris van `Energie en Industrie in de Provisorische Regeringen I t/m III. Vanaf 1976 is hij parlementslid voor de PS en voorzitter van vele belangrijke parlementscommissies.
In 1992 wint hij het partijvoorzitterschap van Jorge Sampaio en als in de Partido Socialista in 1995 de verkiezingen wint wordt hij minister-president van de minderheidsregering die een eind maakt aan het jarenlange `cavaquismo´ (muf soort liberalisme, vertegenwoordigd door Cavaco Silva) en waarin hij zich inzet voor dialoog met andere politieke krachten en verbetering van het onderwijs. In die tijd blijkt ook zijn talent als redenaar. In 1999 probeert hij het nog eens met een minderheidskabinet, maar na een enorme nederlaag van de PS bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2001, gebrek aan steun aan de regering en interne onenigheid binnen de partij, dient hij - nogal onverwachts - zijn ontslag als premier in. Naar zijn zeggen om "te voorkomen dat het land in een politiek moeras terecht komt".
Tussen 1999 en 2005 is hij voorzitter van de Socialistische Internationale en adviseur van de `Caixa Geral de Depositos´ (staatsbank). In 2005 wordt hij benoemd tot Hoge Commisaris van de Vluchtelingen.

bekend om zijn oratorische vermogens

Na zijn benoeming volgde een enorme stroom van felicitaties uit vele landen en organisaties. De voorganger van Guterres, Ban Ki Moon noemde hem een superkeuze, Claude Juncker stuurde hem een lang felicitatiebericht met daaronder een hartje. Hoewel Bert Koenders wel liet blijken dat hij het eens is met de keuze van Guterres, lijkt - als ik de kranten bekijk - het nieuwe voorzitterschap van de VN Nederland een beetje langs de koude kleren af te glijden. Alleen Duitsland (Merkel) deed een beetje flauw. Daar had men liever de Bulgaarse Kristalina Georgieva, die op het laatste moment in de race kwam binnenvallen, aan het hoofd van de VN gezien. En natuurlijk was men in Bulgarije ook teleurgesteld.

António Guterres is een man van de dialoog, iemand die partijen tot elkaar kan brengen en weet te overtuigen, door het woord. Hij spreekt vloeiend Frans, Engels en Spaans en is bekend om zijn redenaarskunst. Hopelijk maakt hij de hoge verwachtingen die men van hem heeft waar. Zijn eerste daad na zijn aanstelling was meteen een historische: Hij wist voor het eerst in de geschiedenis alle leden van de Veiligheidsraad op één foto te krijgen.