Van funk tot fado 4. In Memoriam Carlos Paredes.

Vandaag, 23 juli, is het tien jaar geleden dat de virtuoze gitarist, componist en vernieuwer van de muziek op de Portugese gitaar, Carlos Paredes overleed. Ik hoorde het bericht toen we op de terugweg van vakantie, met mijn vrouw en mijn zoontje, stopten om wat te drinken in een wegrestaurant. Zoals gewoonlijk stond daar de televisie aan. Ik moest even een rondje om, want de tranen sprongen in mijn ogen en ik kon op dat moment niet uitleggen waarom dat bericht me zo raakte: De man die mij door zijn muziek de ziel van Portugal had laten zien was gestorven...

Ik wist dat hij al tien jaar te ziek was om naar zijn normen nog de `guitarra portuguesa´ te bespelen. Hij leed aan een degeneratieve neurologische ziekte. In 1993 had hij de opnamen van zijn laatste album halfverwege moeten staken. Negen van de opnamen, die een titanenstrijd van de gitarist tegen zijn steeds minder meewerkend lichaam waren, zijn na lang wikken en wegen in 2000 op de cd `Canção voor Titi´ uitgebracht. Als een testament. Terecht,denk ik, als ik luister naar een compositie als `Escadas do quebra costas´ (De `ruggebreker´ trap): https://www.youtube.com/watchv=gM6rC2nTa-I

Carlos Paredes (16-2-1925) groeide op in een familie waarin het bespelen van de Portugese gitaar traditie was. Zijn overgrootvader en grootvader waren al bekende gitaristen in Coimbra en zijn vader, Artur Paredes, was een van de belangrijkste muziekvernieuwers van de Portugese gitaarmuziek in de eerste helft van de 20e eeuw. Omdat hij kennelijk een goed muzikaal gehoor had, moest hij van zijn moeder viool leren spelen, tegen de zin van zijn vader, die hem vanaf zijn vijfde al lessen op de `guitarra portuguesa´ gaf. In 1934 verhuisde het gezin van Coimbra naar Lisboa, liet Carlos de viool in de steek en wijdde zich helemaal aan de Portugese gitaar. In die tijd ontwikkelde hij een eigen manier van het bespelen van het instrument. In 1949 speelde hij met zijn vader in diens radioprogramma. In het zelfde jaar vond hij een baan als administratief medewerker in een ziekenhuis in Lissabon. In 1958 werd hij door een collega verraden aan de Pide (geheime staatspolitie), omdat hij zich negatief uitliet over het bewind van Salazar. In het geheim was hij toen al militant lid van de verboden communistische partij. Hij ging voor ruim een jaar achter de tralies. Toen hij heen en weer lopend in zijn cel een fictieve gitaar begon te bespelen, dachten zijn collega´s dat hij gek geworden was. Niets was minder waar. Hij componeerde.
Eind 1959 kwam hij vrij, maar hij was tot zijn verdriet zijn baan kwijt en mocht geen publieke functie meer bekleden.
Als na de Anjerrevolutie in 1974 de politieke gevangenen worden bevrijd, worden ze beschouwd als helden. Paredes heeft daar nooit iets van willen weten. Hij wilde alleen zijn baan terug. Het was een zeer bescheiden man. Hij kwam weer in dienst bij het ziekenhuis als archivaris van röntgenfoto´s, een functie die hij naast zijn optredens en plaatopnamen altijd is blijven vervullen.

In 1962 werd Carlos Paredes door filmregisseur Paulo Rocha gevraagd om de muziek te schrijven voor de film `Verdes Anos´, een sociaal drama over jongeren die ten onder gaan in de trek van het platteland naar de grote stad. Paredes die naar zijn zeggen veel sympathie voor deze ontwortelde jongeren had, schreef en speelde een compositie die geniaal door zijn eenvoud en
zeggingskracht was:  https://www.youtube.com/watch?v=XwhV1ivYNsQ . `Verdes Anos´ (Groene jaren) wordt zijn doorbraak.
In 1967 nam hij zijn eerste langspeelplaat op: `Guitarra Portuguesa´, in 1971 gevolgd door `Movimento Perpétuo´ (Eeuwigdurende beweging).

In 1984 kocht ik op aanraden van mijn Portugese vriendin een dubbelalbum die een heruitgave van deze twee eerste lp´s bevatte. Op de hoes schrijft Alain Oulman, de Franse componist die de meeste latere fado´s van Amália Rodrigues schreef (zie ook Muziek 3.): "De eerste keer dat ik hem (Carlos Paredes) hoorde, was in het huis van Amália Rodrigues, die hem ook nog nooit gehoord had. We waren er compleet kapot van. Amália huilde en zei dat ze lust had om hem te slaan - een vaker voorkomende reactie van haar als ze getroffen werd door de virtuositeit van iemand. Niemand van ons begreep waarom hij niet bekender was, op zijn minst in Portugal (...) De muziek van Carlos Paredes vertolkt, naar mijn mening, als geen andere het land en de mensen van Portugal."
Dat kon ik toen nog niet lezen (Portugees). Nu lijkt het of Oulman beschrijft wat er met mij gebeurde toen ik die plaat voor het eerst opzette. Jammer genoeg heb ik zelf nooit de kans gehad om hem te zien en horen optreden.
Als je iets van zijn fabuleuze techniek en zijn temperament wilt zien, moet je beslist naar dit filmpje kijken, `Variações em Ré major´:                                                                     https://www.youtube.com/watch?v=Y8cR1M1_wWU . Hij speelt het stuk met zijn vaste begeleider op de Spaanse gitaar, Fernando Alvim. Let vooral op dat kleine gebaar aan het eind: `Ach, dat had wel beter gekund´. Hij was een genadeloze criticus voor zichzelf.

Paredes nam nog twee studio lp´s, `Espelho de Sons´ (1987) en `Asas Sobre o Mundo´(1989) op en een live album `Concerto em Frankfurt´(1983). In 1990 werden improvisaties van hem met de jazz-bassist Charlie Haden op de plaat gezet. Hij heeft veel filmmuziek gemaakt. Zowel voor als na zijn dood zijn er een flink aantal verzamelalbums uitgebracht.

 Ik heb nog één favoriet, `Em memoria de uma camponesa assasinata´(In memoriam voor een vermoorde landarbeidster), dat op de cd `Na Corrente´, een compilatie uit 2007 staat: Een mix van weemoed om het vergankelijke van alles en sprankelende levenslust die zo karakteristiek is voor zijn composities en het volk dat hij met zijn muziek beschreef:  https://www.youtube.com/watch?v=gqo33D8Y7ZQ

In 2001 besloten gitarist Tó Trips en bassist Pedro V. Gonçalves tijdens een nachtelijke wandeling door Lissabon om als eerbetoon aan hun held Carlos Paredes samen een cd op te nemen. Die nacht ontstond de band `Dead Combo´, die in 2004, het jaar van de dood van Paredes, haar eerste cd uitbracht. Over dit illuster duo hoor je binnenkort meer.