Van de boerderette 7. Vrije zaden, vrije smaak, deel II

Vorige week had ik het over het wetsvoorstel van de Europese Commissie met betrekking tot de regulering van productie en distributie van land- en tuinbouwzaden en het wegstemmen van deze wet door het Europese Parlement op 11 maart jl. Wat mij opviel was hoe weinig aandacht de pers aan dit onderwerp heeft besteed: Niets in de Volkskrant van de volgende dag en ook niet in de zaterdagbijlage van die week. Ook bij het NRC kon ik niets vinden. Ik zag een klein artikel in de Belgische `de Morgen´, in de Expresso, een van de grootste Portugese kranten, slechts een klein berichtje op pagina 33.

Wel waren er veel reacties in blogs en op websites zoals `Baas op eigen bord`, een initiatief van Groen Links, het `Down to Earth Magazine´ en `Aseed´ en natuurlijk was er ook een opgetogen reactie van het Indiase `Seeds of Freedom´ (Navdanya), een organisatie die met name in India streeft naar vrije uitwisseling van zaden en biodiversiteit.
Hoe belangrijk dit soort beslissingen zijn voor boer en consument en wat voor impact het legaliseren en registreren van patenten op (al dan niet genetisch gemanipuleerde) zaden kan hebben, volgens mij het volgende voorbeeld:

Percy Schmeiser in zijn koolzaadveld

In de jaren negentig bracht het Amerikaanse concern Monsanto, superproducent van pesticiden (weet je nog: Orange agent, ontbladeringsmiddel in Vietnam) en genetisch gemanipuleerde zaden, het door hen gepatenteerde `Roundup Ready´ koolzaad op de Canadese markt. Veel boeren gingen het zaaien, maar andere die al decennia lang hun eigen koolzaad kweekten, klaagden dat het zaad van Monsanto hun velden tegen hun wil infiltreerde en de zaadoogst bedierf. De advocaten van het bedrijf draaiden de zaak om en beschuldigden op hun beurt de boeren van het op illegale wijze cultiveren en oogsten van `Roundup Ready´ koolzaad... en zij kregen gelijk van de rechter. Oogsten werden verbeurd verklaard en er moesten enorme schadevergoedingen aan Monsanto betaald worden. Veel boeren raakten alles kwijt.
Toen Percy Schmeiser, een grote Canadese boer, in beroep ging tegen een rechtzaak die Monsanto tegen hem had aangespannen en die ging over de vraag of een (Canadese) boer het recht heeft om te doen wat hij wil met zaad dat ongewild op zijn land terecht komt, patent of niet, kwam de kwestie wereldwijd in de belangstelling. Hij verloor de zaak in hoogste instantie ( 5 tegen 4 rechters), omdat het Hof vond dat hij had kunnen weten dat hij `Roundup Ready´ koolzaad kweekte en hij niet kon aantonen dat het zaad op een dergelijke schaal ongewenst op zijn land was gekomen, bovendien zegevierde het eigendomsrecht van het patent over het in de Canadese wet volgens de rechters niet bestaande `boerenrecht´ waar Schmeiser zich op beriep. De proceskosten wist wel hij op de tegenpartij af te wentelen door een actie tot schadevergoeding wegens `tresspassing´ en het nemen van illegale monsters op zijn land door Monsanto, die hij won. Later spanden zowel zijn vrouw als hijzelf een procedure proefprocessen aan om ongewenst overgewaaide `Roundup Ready´  respectievelijk uit de moestuin en een koolzaadveld door Monsanto te laten verwijderen of de opruimkosten te betalen. Zaken die ze beiden wonnen. Voor hun geweldloze strijd voor het behoud van wereldpatrimonium en biodiversiteit ontvingen zij de `Right Livelihood Award´, een soort alternatieve Nobelprijs. Percy kreeg bovendien de `Mahatma Gandhi Award´ voor zijn werk. In Canada wordt inmiddels bijna alleen nog maar `Roundup Ready´ koolzaad gezaaid.
Door de resistentie tegen pesticiden is de plant een ware onkruidplaag voor andere gewassen geworden in Canada, maar ook in Californië. In Japan is zelfs de traditionele rotstuin niet meer veilig voor het koolzaad van Monsanto.

Dat zelfde Monsanto is nu bezig om door middel van genetische manipulatie `zelfmoordzaad´ te ontwikkelen voor de katoenteelt: Na de oogst van katoen dat met dit zaad gecultiveerd wordt, verdroogt het nieuwe zaad aan de plant zodat de boer elk jaar nieuw zaad van het bedrijf moet kopen. Een ramp voor vooral de kleinere derdewereld boeren, die nu nog vaak een mix van zelfgekweekt zaad en een klein deel gekocht zaad gebruiken. Kennelijk heeft dit meer nieuwswaarde dan dat (heel belangrijke) Europese wetje, want hierover wordt druk geschreven in de kranten.

Vanaf 2011, toen de Europese Commissie met de eerste voorstellen kwam om de productie van zaden te industrialiseren, privatiseren en controleren, hebben ruim vijftig buitenparlementaire Europese organisaties daartegen actie gevoerd, informatie verspreid en handtekeningen verzameld voor een petitie die met 58.000 handtekeningen in Brussel werd ingediend.
In Portugal zijn vijf organisaties op dit gebied actief: Campo Aberto, Gaia, MPI, Plataforma Tránsgenicos Fora en Quercus. De Nederlandse onderzoekster Lanka Horstink, die in Portugal woont en werkt, ontving dit jaar de eerste prijs `Terre de Femmes´(5000 Euro) van de Stichting Yves Roché voor haar werk als coördinator van de actie `Sementes Livres´ (vrije zaden). Zij kan het geld goed gebruiken voor het in kaart brengen van bedreigde plantenrassen, het opzetten van zaadbanken waar boeren zaad kunnen uitwisselen en andere werkzaamheden om de Portugese biodiversiteit in de land- en tuinbouw te verdedigen.