Op 25 april 1974, om twintig over twaalf in de vroege ochtend, was in heel Portugal, in de overzeese gebiedsdelen via de korte golf, het lied `Grândola Vila Morena´ van José Afonso te horen op de onafhankelijke zender Radio Renascença. Het was het wachtwoord voor de start van de staatsgreep tegen de dictatuur die de naam `Anjerrevolutie´ kreeg.
Misschien, als je hem nu even aanklikt, http://www.youtube.com/watch?v=wLessDQGydI kun je je iets voorstellen van wat er door de leden van de MFA (Movimento das Forças Armada, de revolutionaire militairen) moet zijn heen gegaan toen zij dit lied hoorden: Er was nu geen weg meer terug! Gelukkig verliep de actie goed. In de loop van de ochtend werd Lisboa omsingeld en de regeringsgebouwen en andere strategische punten in het land bezet. Nog diezelfde ochtend konden de bevelhebbers van de MFA via de radio bekendmaken dat ze het land volledig onder controle hadden. Aan het eind van de middag droeg Marcello Caetano, de opvolger van dictator Salazar, de macht over aan generaal Spinola. Hij ging met president Américo Thomaz en een aantal ministers in ballingschap naar Brazilië.
Het werd een droom van een revolutie: Er werd geen schot gelost door de militairen. Ze kregen rode anjers aangereikt door de burgers, die ze vervolgens in hun geweerlopen staken. Jammer genoeg werden toch nog vier mensen doodgeschoten door de politieke politie van het oude regiem.
Er volgde nog een woelig jaar met een (geweldloze) poging tot een tegencoup en een harde politieke strijd tussen links, nog linkser en rechts, voordat precies een jaar later de eerste vrije verkiezingen werden gehouden. Tot verdriet van veel revolutionairen werd de socialistische heilstaat niet gevestigd, maar er kwam een parlementaire democratie met een behoorlijke grondwet.
Het lied intussen, want daar hadden we het eigenlijk over, werd een van de belangrijkste symbolen van de revolutie en dat het nog steeds leeft is wel gebleken uit het recente zingen ervan op de publieke tribunes van het parlement als een uiterste protest, door de beweging `Que se lixe a Troika´ (Fuck de Trojka) en ouderen tegen de kortingen op hun pensioenen.
José Afonso schreef `Grândola Vila Morena´ in 1964 naar aanleiding van een optreden (met Carlos Paredes) op uitnodiging van de muzikale arbeiderssociëteit van Grândola, een mijnstadje in de Alentejo. Hij was zo onder de indruk van het culturele bewustzijn en de saamhorigheid van de leden van de vereniging, dat hij de voorzitster een paar dagen later het gedicht (het was nog geen lied) toestuurde. Het origineel, in groene inkt geschreven, is helaas zoek geraakt.
Pas in 1971 nam hij het met een gewijzigd laatste couplet op in Frankrijk als onderdeel van het album `Cantigas de Maio´ (Mei balladen). Op 10 mei 1972 ging het lied in premiëre in Santiago de Compostella (Sp.).
Toen Afonso het op 29 maart 1974 als afsluiting van een festival in het Coliseu in Lisboa zong en daarna de 7000 aanwezige stemmen het lied overnamen ( Zoals ik in een ooggetuigeverslag las),
werd de kennelijk impact van `Grandola´opgemerkt door de aanwezig leden van het MFA. Zij kozen het uit als wachtwoord voor het begin van de revolutie.
Omdat ik geen Nederlandse vertaling van het lied kon vinden, heb ik zelf een poging gedaan:
Grândola, vila morena Grândola, getaande (#) stad
Terra de fraternidade Oord van broederschapO povo é quem mais ordena Het volk heeft het voor het zeggen
Dentro de ti, ó cidade Binnen u, o stad
Dentro de ti, ó cidade Binnen u, o stad
O povo é quem mais ordena Heeft het volk het voor het zeggen
Terra de fraternidade Oord van broederschap
Grândola, vila morena Gràndola, getaande stad
Em cada esquina um amigo Op elke straathoek een vriend
Em cada rosto igualdade Op elk gezicht gelijkheid
Grândola, vila morena Grândola, getaande stad
Terra de fraternidade Oord van broederschap
Terra de fraternidade Oord van broederschap
Grândola, vila morena Gràndola, getaande stad
Em cada rosto igualdade Op elk gezicht gelijkheid
O povo é quem mais ordena Het volk heeft het voor het zeggen
À sombra duma azinheira In de schaduw van een steeneik
Que já não sabia a idade Die zijn leeftijd al niet meer weet
Jurei ter por companheira Heb ik gezworen tot levensgezellin
Grândola a tua vontade Jouw goede wil te nemen, Gràndola
(#) Letterlijk betekend morena `bruin´, maar `bruine stad´ geeft in het Nederlands onprettige associaties.
 |
| José `Zeca´ Afonso |
Dat Grândola niet helemaal het utopia was dat José Afonso voor ogen had toen hij het gedicht schreef, blijkt uit het volgende incident:
Een paar jaar na de revolutie werd hij door communistische leden van de vrijwillige brandweer van Grândola tijdens het zingen van het lied uitgefloten, -gejouwd en uitgemaakt voor `esquerdista´, linkse intellectualist, omdat hij tijdens de presidentsverkiezingen van 1976 niet de communistische kandidaat had gesteund. Hij was hierdoor zo geschokt, dat hij het lied nooit meer in het stadje Grândola heeft gezongen.
Op zijn laatst concert op 29 januari 1983 in het Coloseu in Lisboa (hij was toen al ziek), zong `Zeca´, zoals hij liefkozend door zijn fans genoemd werd, nog één keer Grândola vila morena met zijn vrienden.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten