Portugallig 16. Drama op de Azoren

Ik had me nooit gerealiseerd dat het zo arm was, of beter gezegd, dat het zo´n zwakke economie had, maar eigenlijk ligt het voor de hand: Zo´n klein eiland, midden in de Grote Plas ergens tussen Lissabon en New York. Bijna alles moet per boot of vliegtuig aangevoerd worden en van koeien -  ook al is het Fries-Hollands stamboekvee - en de producten die je van de melk kunt maken (erg lekkere kaas), kun je met ruim 56000 zielen op een postzegel van 402 vierkante kilometer - tweeënhalf keer Texel - niet leven. Natuurlijk wordt er ook gevist, is er werk in de dienstverlening en het toerisme, dat de laatste decennia flink is gegroeid. Voldoende werkgelegenheid levert dat echter niet op. Maar vanaf 1945 was er de Amerikaanse luchtmachtbasis `Lajes´ en die had civiele technici en grondpersoneel nodig. De gezinnen van de op Terciera gestationeerde militairen zochten huisvesting, werksters, tuinmannen, kinderoppas en hadden behoefte aan winkels, restaurants, café´s en ander vertier. De Amerikanen gaan nu weg, althans bijna 500 van de 650 en 500 leden van het civiele personeel worden ontslagen.

Luchtmachtbasis Lajes

Terceira in zak en as en met name het dichtst bij Lajes gelegen Praia da Vitória, de gemeente waarin de meeste werknemers van de basis wonen en dat de grootste klappen krijgt in de dienstensector. Roberto Monteiro, burgemeester van de stad, ziet het somber in. Hij verwacht dat als direct en indirect gevolg van het Amerikaanse besluit in het komende jaar zo´n 2000 geen baan meer hebben en de gemeente bijna 14% van haar BBP zal verliezen. 

De president van het Regionaal Bestuur van de Azoren, Vasco Alves Cordeiro, vertrok kort na de bekendmaking van het besluit voor spoedoverleg naar het vasteland. Hij eiste dat de regering zich schrap zou zetten tegen de (gedeeltelijke) sluiting van de basis, of op zijn minst een serieuze compensatie voor het verlies van werkgelegenheid en inkomen  voor de bevolking van Terceira zou bedingen. De Amerikaanse regering loopt echter niet over van ijver om hun verantwoordelijkheid voor de schade te nemen. De overeenkomst die met betrekking tot het gebruik van de luchtmachtbasis in 1995 tussen de Portugese en de Amerikaanse regering werd gesloten (in die tijd al zwaar bekrititiseerd) is erg zwak op dat punt. Overigens hadden de Amerikanen hun vertrek al in het begin van deze eeuw aangekondigd en dat in 2012 nog eens, meer gedetailleerd, bevestigd, maar het werd niet geloofd. Ze zouden zo´n belangrijke strategische basis toch nooit opgeven...

Intussen wordt er druk onderhandeld en worden er allerlei plannen bedacht ( o.a. Europees/Amerikaanse basis voor patrouilleschepen die de Golf van Guinee moeten controleren i.v.m toenemende piraterij), maar tot nu toe is daar niet meer uitgekomen dan een vervroegd pensioenregeling voor een aantal werknemers van de basis.

`Hollandse´ koeien bij Angra do Heroismo

De geschiedenis van de luchtmachtbasis begon met de feestelijke opening  met de door honderden toeschouwers bijgewoonde landing van de tweedekker `Açor´ op een landingsbaan van aangestampte aarde van 600 meter lang en 70 meter breed in Lajes. 

Toen in 1940 de Portugese neutraliteit werd geschonden door de ontscheping van een Duits oorlogsschip op de Azoren, werd het tijd voor een serieuze militaire luchthaven, niet alleen voor de verdediging van de archipel, maar ook als uitvalbasis voor de geallieerden. Tot 1943 werden er alleen Portugese vliegtuigen gestationeerd, maar in augustus van dat jaar tekenden Portugal en Engeland een overeenkomst die het mogelijk maakte dat de Royal Air Force van de basis gebruik kon maken. Die kwam met 3000 man en legde een landingsbaan van rijplaten met een lengte van 2 kilometer aan. In 1944 toonden ook de Amerikanen belangstelling voor het strategisch gelegen luchtmachtbasis en terwijl de Britten in 1946 vertrokken, bleven zij op het eiland en bouwden het vliegveld in de loop der jaren uit tot de huidige vier landingsbanen, waarvan de langste bijna vier kilometer is. In 1949 trad Portugal toe tot de NATO.

Na de Anjerrevolutie in 1974 werd pas in 1979, na vijf jaar onderhandelen, een gebruiksvergoeding van de Amerikanen bedongen: 140 miljoen dolar, waarvan 80 in jaarlijkse porties van 20 miljoen direct aan de Azoren. Bij de hernieuwing van het contract in 1985 sleepte de Portugese regering er niet meer uit dan nieuw materieel voor de krijgsmacht uit. Na de val van de Berlijnse muur nam de `waarde´ van de basis nog verder af.

Praia da Vitória

De bevolking van Terceira voelt zich na de bijna 70 jarige Amerikaanse aanwezigheid in de steek gelaten. Hoe moet dat nu met de door hen ingerichte typisch Amerikaanse bar, de op Yankee-eetgewoonten ingestelde restaurants, de winkels, de huizen? Hoewel het een fantastisch eiland is (ik ben er twee keer geweest), is de toeloop van toeristen niet zo groot dat de woningen van de Amerikanen maar meteen als vakaniehuizen verhuurd kunnen worden. Daarvoor ligt het te afgelegen.

De Amerikaanse soldaten hebben zowel financieel als cultureel (De jongeren van Terceira waren de de eerste Portugezen die de muziek van de `Stones´ en Janis Joplin hoorden) hun stempel op het eiland gedrukt.
Hoe er ook onderhandeld wordt, de beslissing zal niet worden teruggedraaid. De Amerikaanse belangen zijn door het einde van de koude oorlog anders komen te liggen en door de technische ontwikkelingen - groter bereik van de vliegtuigen, tanken in de lucht en, natuurlijk, de drones - is het in stand houden van een volledig bezette luchtmachtbasis op de Azoren net zoiets als  het handhaven van een remmer op de Engelse trein.
Het is wel te hopen dat voorkomen kan worden dat voor veel eilandbewoners maar weer één uitweg overblijft: Emigreren.