Van de boerderette 19. En de boer hij ploegde voort

                             ..Men heeft zijn hof verbrand

                               Zijn vrouw en kind vermoord;

                               Dan spande de boer zichzelf voor de 

                               ploeg,

                               Maar de boer hij ploegde voort..

Dit fragment uit het overigens wat al te stichtelijke, maar in zijn tijd (1935) heel populaire gedicht `Ballade van den boer´ van J.W.F. Werumeus Buning, geeft in een paar woorden de essentie en de verantwoordelijkheden van het boerenambacht weer: Wat er ook gebeurt, oorlogen, natuurrampen, moord, doodslag of ander ongemak, het ritme van ploegen, zaaien en oogsten mag niet onderbroken worden, want de pan moet op tafel, de magen gevuld.

In Portugal werd zelfs na de revolutie van 1974 nog wel met ossen geploegd. In 1979 en ´80 heb ik nog heel wat ossenkarren - op houten wielen en met ijzeren velgen - zien rijden. In tegenstelling tot in Nederland is het ploegen met paarden hier nooit erg populair geweest. Misschien waren paarden te duur, of hoefde van de diensten van het - sterkere - paard geen gebruik gemaakt te worden, omdat de ossen het wel af konden in de wat lossere grond van Portugal. Ik heb het niet kunnen achterhalen.

eerst ploegen

Veel boeren hadden zelf ossen. Zo ook de vader van Sr. José, van wiens weduwe we het land hebben gekocht. Voordat ik de boel sloopte, stond er naast het huis een gammele ossenstal en overal op het erf waren verroeste ijzeren onderdelen van een ossenkar te vinden. Een paar weken geleden vond ik tijdens het spitten een lepelvormig stuk ijzer. Bleek een ossenhoefijzer te zijn. Vanwege de gespleten hoef, had de os aan elke poot twee ijzers, om de tenen gebogen. Weer wat geleerd.

Armere mensen, die zich geen trekdieren konden veroorloven, moesten voor het ploegen van hun land op hun beurt wachten. Het spreekwoord zegt: `Quem não tem carro nem bois, lavra antes ou depois`: Wie kar noch ossen heeft ploegt er voor of  er na (de meest geschikt tijd). De figuurlijke betekenis van het spreekwoord ligt voor de hand.

dan frezen

Tegenwoordig ploegt men met de tractor. Hier in het noorden, waar de meeste boeren en tuinders relatief weinig land hebben, laat men een loonwerker komen. Eerst ploegen, dan frezen. De eg is verleden tijd.
Het bewerken van de grond van een flinke gezinsmoestuin kost zo´n 40 Euro. Ik liet dit jaar ook tussen de bomen in de boomgaard frezen - een beetje frisse lucht voor de wortels. Dat werd een tientje duurder. Daar ga je niet voor spitten.

Een van mijn buurmannen, die `de baron´ wordt genoemd, omdat hij zich gedraagt alsof de hele wereld en nog een beetje van hem is, kocht een paar jaar geleden een tractor met toebehoren, om zelf te ploegen (Hij ging nog in de goede tijd met vervroegd pensioen). Maar hij kan er geen hout van en ploegt tot groot vermaak van de andere buren zijn land om tot een soort motorcrosscircuit met onregelmatige heuvels en kuilen. Zijn vrouw hysterisch: Hoe moet dat nu met de aardappelen. Hij geruststellenden woorden schreeuwend als hij weer een ronde met de tractor maakt. Het wordt steeds beroerder. Gelukkig heeft hij een grote familie, die met hakken en harken de boel weer een beetje in gareel brengt, zodat de aardappels toch nog op tijd gepoot kunnen worden.

nu die `ruggetjes´ nog

Na het frezen heeft de moestuin weer alles voor een fris begin, maar ik ben nog niet klaar: tussen de `gangen´ van de frees liggen ruggetjes die geëgaliseerd moeten worden en dat is met de hark toch nog een dag zwaar en eentonig werk. Tegen de avond heb ik een prachtig vlak terrein en begint het ook nog zachtjes te regenen, zodat de grond rustig een beetje kan inklinken. De wind is gaan liggen en terwijl koekoek en hop eindeloos hun roep herhalen, ruim tevreden mijn gereedschap op. Volgende week de piepers.