Kerstmis 2016 in Noord-Portugal. Koude wind met mistvlagen. Maar af en toe breekt de zon daar doorheen en laat de goudgekleurde eikenbladeren bijna oogverblindend schitteren. Prachtig weer voor een boswandeling, maar ´s avonds, na het kerstmaal lekker voor de houtkachel met een pas uitgepakt boek - op kerstavond komt de kerstman langs - met een half oog op de televisiefilm waar mijn zoontje naar kijkt. Lekker lui, even niets. Stel je voor dat je over een uurtje - zoals een groot deel van de katholieke Portugezen - nog naar de nachtmis moet...
De Kerstnachtmis, vind je in bijna alle landen met een rooms katholieke traditie. In Portugal wordt deze nachtmis, die op 24 december precies om middernacht begint, het tijdstip waarop - volgens katholiek gebruik- het kindje Jezus wordt geboren, `Missa do Galo´, Mis van de Haan, genoemd. Volgens de overlevering heet die zo, omdat alleen in de nacht van 24 op 25 december de hanen om middernacht kraaien. Maar het ligt meer voor de hand dat de naam slaat op het luiden van de kerkklokken om de gelovigen tot de mis te noden (en de hanen wakker te maken). Een meer humoristische verklaring zegt dat de nachtmis zo lang duurt, dat hij pas afgelopen is als de hanen de dageraad aankondigen.
Omdat de `Missa do Galo´ om middernacht werd gevierd, ontstond in Portugal de traditie om met brandende kaarsen in de hand ter misse te gaan, niet zozeer vanwege de symboliek als wel omdat de wegen ´s nachts onverlicht waren, zeker toen er nog geen elektriciteit was. Hieruit ontstond de traditie om in middernachtelijke kaarsenprocessie ter kerke te trekken. En, hoewel er tegenwoordig in heel Portugal straatverlichting is, wordt deze traditie in sommige dorpen in het binnenland nog steeds in ere gehouden.
Er bestaat zelfs een legende over deze kaarsenprocessie:
`Een jonge herder was op de dag voor kerstmis de hele dag met zijn schapen in het veld. Vlak voor de avond viel, raakte er een zoek en omdat hij niet met een schaap minder thuis wilde komen, bleef hij in het donker zoeken tot hij het dier vond.
Inmiddels was het zo laat geworden dat hij het luiden van de kerkklokken voor de `Missa do Galo´ had gemist en zonder het geluid van die klokken, slaagde hij er niet in om in het donker de weg naar huis te vinden. Hij overgeleverd aan de wolven, de decemberkou en wat de nacht nog meer voor gevaren voor hem in petto had.
Net toen hij de moed had opgegeven om het pad nog terug te vinden, zag hij in de verte een lange processie van lichtjes in de nacht langstrekken. Het was de bevolking van zijn hele dorp, die de nachtmis had onderbroken. Men had de kaarsen van de kerk genomen en was naar hem op zoek gegaan. Toen de jonge herder was gevonden, keerde de hele processie terug naar de kerk en werd de mis hervat.
En sinds die dag werd het gewoonte om met een aangestoken kaars naar de `Missa de Galo´ te lopen, opdat niemand zou verdwalen in de kerstnacht.´
Een andere kersttraditie, die je nog in de `Beiras´ (Alta, Baixa en Litoral) - oude provincienamen voor een groot gebied in Midden-Portugal - vindt, is het maken en aanhouden van enorme vuren op de dorpspleinen, die `Madeiros´ of ´Fogueiros do Natal´ worden genoemd. Een heidens gebruik - met Keltische wortels - ter ere van de zonnewende, dat de katholieke kerk niet heeft kunnen uitroeien en daarom maar adopteerde met een kleine aanpassing van het kerstverhaal:
`Eenmaal aangekomen bij de stal waar Jezus was geboren, verbaasden de herders zich over de armoedigheid van de plek waar de `Zoon van God´ was geboren en over zijn gebrek aan kleding. Ze legden daarom een groot vuur aan voor het optrekje. Om alle mensen te waarschuwen dat Jezus was geboren en de weg voor pelgrims te verlichten, werd daarna een keten van vuren op de pleinen van de dorpen aangestoken.´
De traditie van de `Madeiros´ begint met het verzamelen van brandhout, dat, ergens in het begin van december, ´s nachts door de mannen in de bossen of bergen buiten het dorp wordt gekapt. De volgende dag gebruikt men een ossenkar, die volgens de traditie gestolen moet worden (met oogluikend medeweten van de eigenaar natuurlijk), om het brandhout te vervoeren. Die kar wordt eerst door de vrouwen versierd met de bloemen en bloesemtakken van het seizoen en daarna wordt hij met hulp van de dorpsbevolking naar het centrum getrokken. Op de avond van 24 december wordt het vuur in het bijzijn van het hele dorp aangestoken en na de `Missa do Galo´ verzamelt men zich daar opnieuw om te feesten en kerstliederen te zingen.
In veel dorpen wordt het vuur - ononderbroken - brandend gehouden tot het Driekoningenfeest.
De Portugeest wenst de lezers alvast een daverend uiteinde en een fantastisch nieuw jaar.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten