Portugallig 8. Adeus emigrante

Afgelopen maandagavond werden op het journaal van RTP 1 (publieke omroep) een paar minuten ingeruimd voor wat lokale droefenis: Het vertrek van de `emigranten´, een jaarlijks terugekerend drama. In beeld de bewoners van het dorpje Longos, gemeente Guimarães. Twee dames op leeftijd verversten de bloemen van het kapelletje van `A Nossa Senhora de Boa Viagem´ (Onze Lieve Vrouwe van de Goede Reis), de beschermster van reizigers en emigranten. Ze gingen bidden voor een behouden aankomst van hun familieleden en vrienden in het land waar ze (elf maanden per jaar) wonen en werken, Voornamelijk Frankrijk, Zwitserland en Duitsland. De eigenaar van het café vertelt dat hij het echt moet hebben van de vakantiemaand. In augustus verdubbelt de bevolking van het dorp bijna. Ongeveer achthonderd emigranten komen dan hun familie opzoeken. De meesten blijven de hele maand. Je ziet meer buitenlandse dan Portugese nummerborden in die tijd. De rest van het jaar is het dorp uitgestorven, merkt een inwoner op: "Eén september is een trieste dag en eigenlijk al eerder dit jaar, want de meesten vertrekken op zaterdag of zondag. Maandag 1 september moet iedereen weer aan het werk."

In de jaren zestig en het begin van de jaren zeventig van de vorige eeuw vertrokken per jaar tussen de 80.000 en 100.000 mensen uit Portugal, op de vlucht voor werkeloosheid, armoede, dictatuur en de koloniale oorlogen (dienstplicht) om een beter bestaan te zoeken in met name Frankrijk, Duitsland en Zwitserland. Vaak stuurden (en sturen) ze geld naar Portugal om hun familie te ondersteunen.
Door de relatief geringe afstand tot hun geboorteland (De Nederlanders die in de jaren vijftig en zestig emigreerden, verhuisden meestal naar de Verenigde Staten, Canada of Australië) lukte het de meeste emigranten wel om in de vakantie in hun geboortedorp op bezoek te komen. Berucht zijn de verhalen uit die tijd over het demonstreren van de nieuw verworven rijkdom (auto´s, kleren en veel rondjes in het café). Waar dit toe kon leiden, kun je lezen in de roman `Laurentiustranen´ van de Portugese schrijver Rentes de Carvalho, die sinds 1956 in Nederland woont en werkt.

emigranten jaren ´60

Het enorme verschil in rijkdom tussen de geslaagde emigrant en de degene die thuis bleef in het dorp is inmiddels wel wat kleiner geworden, maar de feesten met veel knalvuurwerk, lekker eten, populaire muziek en dansen drijven voor een groot deel op de middelen van de vakantiegangers. Het fenomeen van de emigrantenfeesten is goed voor de omzet van de plaatselijke middenstand, maar ook de bandjes en zangers van populaire muziek varen er wel bij. Voor wie zijn `saudade´ tijdens of na het afscheid nog wat wil opzwepen zijn er liederen zoals dit `Adeus Emigrante´van het Conjunto Maria Albertina:  https://www.youtube.com/watch?v=YF4OP0M3e_s

Veel landverhuizers bouwen tijdens de augustusmaand aan een huis in het geboortedorp om daar na hun pensionering in te gaan wonen, of geven instructie (en een envelop met geld) daartoe aan de aannemer. De tweede generatie heeft vaak al minder binding met Portugal. Men voelt zich een echte Fransman of Duitser. Maar bij de kinderen van de derde generatie zie je regelmatig dat ze weer mogelijkheden zien in Portugal, vooral om een eigen agrarisch of toeristisch bedrijfje op te beginnen op het land van opa en oma.

aankondigingen emigrantenfeesten

Door de crisis en de volstrekt verkeerde maatregelen van de Portugese overheid en de Trojka daar tegen is een nieuwe emigratiegolf op gang gekomen, die, als het zo doorgaat nog groter wordt dan de uittocht van de jaren 60 en 70. Het gaat vooral om goed opgeleide jongeren die de werkeloosheid in eigen land ontvluchten. Een ware `braindrain´. Duitsland en Groot Brittanië scoren hoog als land van nieuwe mogelijkheden, maar ook Frankrijk en de Benelux zijn populair. Tussen 2007 en 2012 zijn er 41.000 jongeren vertrokken, oplopend van 70.000 naar 95.000 per jaar. In 2012 emigreerden er 120.000, in 2013 110.000.
Dat wil nogal wat zeggen in een land waarin veel waarde aan de familieband wordt gehecht, waarin men het liefst dicht bij huis werkt, jong en oud voor elkaar zorgen en de zondagse familielunch heilig is. Veel financiële ruimte om hun familieleden te ondersteunen zullen deze jongeren niet hebben. Ze worden vaak niet zo goed betaald en huisvesting en levensonderhoud zijn duur in de `rijke´ Europese landen.