Stad en land 6. Azoren niet door Portugezen ontdekt

Volgens de Portugese geschiedenisboekjes werden de Azoren (os Açores: haviken) in 1427 ontdekt, hoewel het met de zekerheid van geschreven tekst, Gonçalo Velho Cabral is, die in 1432 met dit wapenfeit aan de haal gaat. Ook in de Nederlandstalige versie van Wikipedia doet men er niet moeilijk over: Het waren de Portugezen die in de 15e eeuw de Azoren ontdekten. Volgens recente ontdekkingen door archeologen is dat waarschijnlijk historisch onjuist en zijn de eilanden al vanaf 2000 voor Christus, of zelfs nog langer geleden door opeenvolgende volkeren bevaren en voor kortere of langer tijd bewoond: Feniciërs, Puniërs, Romeinen, Indianen en Vikingen hebben er hun sporen nagelaten en zelfs volkeren uit de bronstijd. Maar die ontdekkingen zijn niet onomstreden en er zal nog heel veel archeologisch onderzoek verricht moeten worden, voordat de geschiedenis van de Azoren kan worden herschreven.

Dit voorjaar liet de amateurarcheoloog en professor in de landbouwkunde aan de `Universidade dos Açores´ António Felix Rodrigues aan de archeoloog Nuno Ribeiro een, naar zijn mening heel oude, in de rotswand uitgehakte structuur zien. Verborgen op een moeilijk bereikbare plaats in een dicht bebost gebied in de `Caldeira de Lajes´ op het eiland Terceira, was het `herontdekt´ door twee leden van `Trilhas´, een groep die voettochten over het eiland organiseert en die Rodrugues erop attent maakten . Bij de plaatselijke bevolking stond deze structuur bekend als een oude duiventil, maar volgens Ribeira zijn de eerste uitgehakte holten daarvoor te laag (ratten en roofdieren). Hij is het eens met de voorlopige conclusie van Rodrigues, die voorzitter is van de APIA, een vereniging voor archeologisch onderzoek: Het gaat waarschijnlijk om een `columbarium´, urnenmuur met plaats voor de as van 178 doden, die nog het meeste lijkt op een Fenicische, in ieder geval pre-Romeinse.

culumbarium Terceira

Maar er zijn veel meer sporen uit de oudheid te vinden op Terceira, zoals een nog maar voor een klein deel uitgegraven gangenstelsel in een helling van vulkanische as, met een stenen gang, waarin een in de rots uitgehakt bassin werd gevonden dat waarschijnlijk voor plengoffers werd gebruikt. rituelen die bekend zijn van Indo-Europese volken van duizenden jaren geleden.
Ook in de Monte Brasil, een vulkanische uitstulping aan het begin van de baai van Angra de Heroismo (hoofdstad van Terceira), waarop het `Castelo de São João Batista staat, zijn verschillende constructies in de rotsen uitgehakt. Men lange tijd aangenomen dat het om ondergrondse waterreservoirs voor het kasteel ging, maar twee daarvan wijken wat architectuur betreft sterk af van de andere en lijken, volgens professor Rodrigues, gezien hun vorm en ligging gebruikt te zijn voor religieuze doeleinden (rituele baden en de cultus van de Cartaagse godin Tanit.

heiligdom?, Monte Brasil Terceira

Ook op het eiland Corvo, het kleinste en meest westelijke eiland van de Azoren zijn grafmonumenten en heiligdommen ontdekt en wordt archeologisch onderzoek verricht.  Op Pico, dat met zijn vulkanische berg van 2351 meter (hoogste punt van Portugal) de centrale eilandengroep domineert, krabben de archeologen zich achter de oren in verband met de piramides. De meeste zijn duidelijk opruimplaatsen voor losse stenen uit de moeizaam ontgonnen wijn`velden´, maar zestig zijn te groot en gecompliceerd (galerijen) om hun ontstaan op die manier te verklaren (De grootste is 100 meter in doorsnede en 15 meter hoog) en er zijn resten van onder andere heel oude speerpunten, potscherven en vishaken gevonden. Ook hun ligging, zuidwest-zuidoost, gericht
op de zonsondergang op het eind van de zomer, kan een rituele betekenis hebben.

piramide op Pico

Het is vrijwel zeker dat er op de eilanden nog veel meer te vinden is, of al gevonden is en nog geïnventariseerd en onderzocht moet worden, maar er zijn weinig fondsen voor archeologisch onderzoek en archeologen worden slecht (de meeste zijn zzp´ers), vaak zelfs helemaal niet, betaald. Lokale overheden willen niet altijd meewerken, hinderen lokale archeologische organisaties of nodigen `onafhankelijke´ onderzoeksteams van het vasteland uit. Het lijkt er soms op of men het liefst de traditionele, door het vasteland opgelegde, geschiedschrijving van de Azoren in stand wil houden: Ontdekt door de Portugezen, voor het eerst bevolkt door Portugezen (São Miguel) en, met speciale toestemming van de koning, Vlamingen (Terceira, Faial, Pico en een deel van São Jorge).  

Intussen vraag ik me af hoe al die volken uit de oudheid die kleine, voor het grootste deel ver uit elkaar liggende eilandjes hebben kunnen vinden. De afstand tussen Angra de Heroismo, de hoofdstad van het middelste eiland tot Lissabon is bijna 1570 kilometer en tot de Amerikaanse kust (New York) zo'n 4000: Een speldenprik op de kaart van de Atlantische Oceaan. Hadden ze betere vaartuigen dan wij tot nu toe hebben gedacht, nog onbekende navigatietechnieken, of waren het toevalstreffers en ging er vooral veel mis? Bovendien moet het om relatief grote groepen zijn gegaan, die er wel een tijdje bleven, of er een uitvalbasis hadden. Groepen die zich daar waarschijnlijk ook hebben voortgeplant. Anders heb je niet aan zoveel urnen nodig en hak je - met je primitieve gereedschap - geen heiligdommen uit in de harde rotswand.